ΑΡΧΑΙΟΛΟΓΙΑ ΤΗΣ ΤΡΟΙΑΣ

 Μια μελέτη του Δημήτρη Σκουρτέλη

Η αφήγηση του Τρωικού πολέμου, όπως διασώθηκε από τα Ομηρικά Έπη, είναι οπωσδήποτε σκανδαλώδης. Πρόκειται για την πρώτη εμφάνιση του Ελληνικού Έθνους στην λογοτεχνία -και σε κάθε γραπτή πηγή, αρχαιολογικά ή ιστορικά παραδομένη- όπου παρουσιάζεται να δρα ενωμένο και με κοινή εθνική συνείδηση. Και όμως σε αυτήν την αφήγηση, οι Έλληνες πολεμούν εναντίον της θέλησης των θεών τους, και φεύγουν καταραμένοι από αυτούς μετά τη νίκη τους, για τις ασέβειες που διέπραξαν εκεί.  «…γιατί η φριχτή μάχη δεν γίνεται πια ανάμεσα στους Τρώες και τους Αχαιούς. Οι Δαναοί τώρα πολεμούν και με τους αθάνατους…» (Ιλιάς, Ε 379-380) Η «Οδύσσεια» μιλά για «τον πικρό των Αχαιών το γυρισμό απ’ την Τροία, όπως η λιοπερίχυτη τον όρισε Παλλάδα» (Οδ. α, 335) «Ο Δίας τότε φοβερό μελέτησε στο νου του τον γυρισμό των Αχαιών, γιατί όλοι νου δεν είχαν μήτε το δίκιο γνώριζαν» (Οδ. γ 137)

Ο Νεοπτόλεμος σκοτώνει τον Πρίαμο πάνω στον βωμό του Ερκείου Διός,
ενώ ο γέρος βασιλιάς κρατάει στα χέρια του τον σκοτωμένο από τους Έλληνες
γιο του Έκτορα, τον εγγονό του, Αστυάνακτα

Η μόνη λύση που βρίσκουν μερικοί Ελληνόφρονες, είναι να βαφτίσουν τους Τρώες “Ελληνες” και αυτούς, ώστε να σωθεί η φήμη των εμφανιζόμενων στα Έπη ως κατάφωρα ανθελλήνων Ολύμπιων θεών. Και όμως η συντριπτική πλειοψηφία των αρχαίων συγγραφέων αποκαλεί τους Τρώες “Βάρβαρους” και “Φρύγες”, αλλά και ο ίδιος ο Όμηρος κάνει σαφή διαχωρισμό ανάμεσα στον εμφύλιο πόλεμο (την διαφωνία των αρχηγών των Ελλήνων) και στον Τρωικό. Μάλιστα αποκαλεί όσους υποδαυλίζουν έναν εμφύλιο πόλεμο “Αφρήτωρες αθεμίστους ανεστίους” (“χωρίς σόι, ούτε νόμο, ούτε σπίτι” Ιλιάς, Ι, 63) 

Το θέμα είναι τεράστιο και δεν θα αναλυθεί εδώ ολόκληρο. Προς το παρόν θα αναλύσουμε μερικά αρχαιολογικά στοιχεία, σε συνδυασμό με τα γραμματολογικά . Σε καμιά περίπτωση δεν κάνουμε πλήρη μελέτη ούτε καν περίληψή της.

Ο Οδυσσέας κλέβει το τοτέμ της Τροίας, το "Παλλάδιον", ένα ξόανο της Αθηνάς

Με κάθε επιφύλαξη μεταφέρουμε αναφορές των αρχαιολόγων, που θα μπορούσαν να ανατραπούν από νέες ανακαλύψεις. 

Διαπιστώνουν, λοιπόν,  πως η κεραμική των Τρώων – γιατί κύρια με τις διαφορές και τις ομοιότητες της κεραμικής κρίνεται η προέλευση κάθε αρχαιολογικής ένδειξης – είναι ιδιόμορφη, και είχε  διαδοθεί αρκετά προς τα δυτικά [Ελλάδα] και λιγότερο προς ανατολικά.

Ενας από τους πύργους της Τροίας (πάνω, σε αναπαράσταση).
Η λιθοδομή είναι τετραγωνισμένη σε όλο το πλάτος του τοίχου,
ενώ στις Μυκηναϊκές οχυρώσεις αυτό συμβαίνει μόνο στην όψη.

Παράλληλα, βρίσκονται στην Τροία αγγεία που αποδείχνουν τις σχέσεις της με τις Μυκήνες. Η Τροία, όμως, έχει ξέχωρα χαρακτηριστικά. Στενές επαφές με την Ελλάδα υπήρχαν, ποτέ όμως πολιτιστική ταύτιση. Ο σχεδιασμός του κάστρου της, ας πούμε,  δεν θυμίζει Μυκηναϊκές Ακροπόλεις. Τα τείχη "στρίβουν" με ιδιαίτερο τρόπο, και θεμελιώνονται πάνω σε ένα στρώμα πατημένου χώματος, πράγμα που τα κάνει ελαστικά και αντισεισμικά. Οι Έλληνες πίστευαν πως τα τείχη της Τροίας χτίστηκαν από θεούς (Ποσειδώνα και Απόλλωνα) ενώ τα δικά τους μόνο από Κύκλωπες, μια που η τεχνολογία τους ήταν ανώτερη...

Οι διαδοχικές φάσεις της Τροιας με τα αλλεπάλληλα στρώματα

Στα τελευταία στρώματα [φάσεις] της πόλης, υπάρχει διαδοχική "Ελληνοποίηση", που όμως συμβαίνει πολύ αργότερα από τον χρόνο που υπολογίζουμε πως έγινε ο Τρωικός πόλεμος. 

Στην έκτη πόλη [Μέση εποχή του Χαλκού] σημειώνεται μεγάλη πολιτιστική αλλαγή, εισαγωγή νέων τεχνολογιών, και επικράτηση Μυκηναϊκών στοιχείων, που φαίνεται να είναι ειρηνική. Άλλοι λένε πως τα καινούργια στοιχεία προέρχονται από βόρεια, μαζί με την εισαγωγή του αλόγου. Και πάλι η Τροία δεν μετατρέπεται σε Μυκηναϊκή πόλη, αλλά κρατά ξέχωρα χαρακτηριστικά.

Ένα στρώμα που φέρνει σημάδια εχθρικής επίθεσης, είναι η Τροία 7. [1200 πΧ] Αλλά και η Ελλάδα γνωρίζει παρόμοιες καταστροφές την ίδια εποχή, που φέρνουν και τον Μυκηναϊκό πολιτισμό στο τέλος του. Τότε κατέρρευσε και η Χιττιτική Αυτοκρατορία. Το θέμα δεν είναι απλό. Ίσως πρόκειται για εισβολή των "Λαών της Θάλασσας" και όχι Ελλήνων. Υπάρχει βέβαια και η όχι αβάσιμη θεωρία πως η κατάρρευση των πολιτισμών αυτών γέννησε μια άνθηση της ληστείας και της πειρατείας, και ο περίφημος Τρωικός πόλεμος δεν ήταν τίποτε άλλο παρά μια ληστρική επιδρομή μεγάλων διαστάσεων, ενώ οι μεγαλύτεροι πόλεμοι του παρελθόντος είχαν μείνει χωρίς οριστικό νικητή. 

 Υπάρχει και η θεωρία των εσωτερικών εξεγέρσεων μετά από περίοδο κρίσης που οφειλόταν σε κλιματική αλλαγή ή φυσική καταστροφή. Αυτό θα εξηγούσε την “διεθνή” κατάρρευση των πόλεων - κέντρων εξουσίας. Οι αρχαιολόγοι ανακάλυψαν σχεδόν παντού σημάδια βίας. Άρα, η φυσική καταστροφή δεν ήταν αρκετή από μόνη της. 

Και ο Όμηρος υπογραμμίζει πως η έρημη Τροία, μετά το τέλος του πολέμου, καταστράφηκε από την μανία των θεών με πλημμύρα και σεισμό. Ο συνδυασμός επίθεσης, λεηλασίας και φυσικής καταστροφής ήταν ο τρόπος που καταστράφηκε όλη η περιοχή της βορειοανατολικής Μεσογείου, στο τέλος της εποχής του Χαλκού. Σε όλη την ευρύτερη περιοχής της Ανατολικής Μεσογείου, οι πολιτισμοί πέρασαν μικρή ή μεγάλη κρίση, ταυτόχρονα.

Ο Τρώας Γανυμήδης, ο ερωμένος του Δία.
(η επιγραφή "Πάρις" είναι λαθεμένη, αν και δεν αλλάζει το συμπέρασμά μας)
Ο φρυγικός σκούφος που φορά είναι σαφής ένδειξη εθνικότητας

Η εχθρική εισβολή, η θρυλούμενη κάθοδος των Ινδοευρωπαίων, θα διατηρούσε τα κέντρα εξουσίας για τους νέους αφέντες. Είναι έωλη από πολλές απόψεις, άλλωστε. Η άλλη γνώμη, πως επέζησαν μόνο οι αμόρφωτοι στα βουνά μετά από καταστροφή, (που υποστηρίζει ο Πλάτωνας στον “Τίμαιο και Κριτία”) είναι διάτρητη, γιατί όλοι οι οικισμοί, τότε, ήταν κάπου σκαρφαλωμένοι. Έχουμε στοιχεία να υποστηρίξουμε πως τα βουνά ήταν πιο κατοικημένα από τους κάμπους, λόγω των ελών που τους κατέκλυζαν. 

Υπάρχει και η άποψη πως ο πόλεμος κατάστρεψε και τις δυο πλευρές, την Ελληνική ειδικά, λόγω εξάντλησης δυνάμεων. Τότε είναι αδύνατο να κράτησε μόνο δέκα χρόνια και να περιορίστηκε στην πολιορκία μιας μόνο πόλης, και είναι ακόμα πιο απίθανο να ήταν εμφύλιος. Πρέπει να μιλάμε για αιώνες ασταμάτητων συγκρούσεων, όπως μαρτυρούν και τα αλλεπάλληλα αρχαιολογικά στρώματα της πόλης.

 Αν η Τροία 7 είναι η πόλη για την οποία συζητάμε, είναι γεγονός πως υπήρχε αρκετή ομοιότητα στους δύο πολιτισμούς, που ήταν όμως διακριτοί. Το 1200 πΧ, όμως, χωρίζεται από λίγους αιώνες από την συγγραφή των Επών, που λογικά πρέπει να έγινε πολύ πριν την “επίσημη” καταγραφή τους τον 8ο αι. πΧ, ώστε να είναι τόσο έντονα τα μυθικά στοιχεία. Συνεπώς η Ομηρική αφήγηση συγκεντρώνει στοιχεία και από παλιότερους πολέμους.

 Η εποχή που “θυμάται” ο Όμηρος είναι η ακμή των Μυκηνών, “το ένδοξο παρελθόν της πατρίδος”, [μια ζωή οι Έλληνες ζουν κάτω από το βάρος των τρομερών τους προγόνων] που όπως είπαμε, δεν τοποθετείται το 1200, στιγμή παρακμής και πτώσης, αλλά πολύ παλιότερα. Πόλεις με μεγαλύτερη αίγλη, αρχαιότερες και πολύ πιο ιδιόμορφες είναι θαμμένες κάτω από την Τροία 7, ειδικά η Τροία 2, που πολλοί λένε πως είναι η Ομηρική. Και αυτή η πόλη είχε καταστραφεί από πυρκαγιά, λένε οι αρχαιολόγοι. 

Σε αυτό το στρώμα, όμως, οι κάτοικοι δεν χρησιμοποιούσαν το άλογο. Δεν βρέθηκαν κόκαλα του ζώου, ούτε κομμάτια ιπποσκευής. Οι αρματομαχίες της Ιλιάδας δεν μπορεί να έγιναν τότε. Ακόμη, ο Όμηρος περιγράφει την ύστερη εποχή του χαλκού, όπου γίνεται μικρή χρήση του σιδήρου, [Ιλιάδα, Η 140] ενώ η Τροία 2 ανήκει σε προγενέστερη περίοδο. 

Και για τη χρήση του σιδήρου, υπάρχουν αμφιβολίες. Δεν ήταν άγνωστο το μέταλλο, αλλά ο τρόπος που ατσαλώνονταν. (βάφονταν) Χωρίς βαφή, ο σίδηρος είναι μαλακότερος από τον χαλκό, συνεπώς άχρηστος σαν εργαλείο ή όπλο. Τα καμίνια για χαλκό δεν ήταν αρκετά ισχυρά για να φέρουν το σίδερο σε βαθμό τήξης. Μπορεί, λοιπόν, το θέμα χρήσης κάθε μετάλλου να ήταν οικονομικό και οργανωτικό, και όχι θέμα γνώσεων. 

Πάντως, οι πρώιμες πόλεις της Τροίας αλλά και σε ένα βαθμό και οι μεταγενέστερες, [4000 – 1200 πΧ] έχουν αρκετές διαφορές με την κυρίως Ελλάδα, αν και έχουν στενές επαφές με αυτήν. Έτσι, μπορούν να θεωρηθούν συγγενείς, κύρια λόγω εμπορίου, αλλά οπωσδήποτε ξεχωριστές από  τον Ελληνικό πολιτισμό, από την αρχαιολογική άποψη. Το αξιοσημείωτο είναι πως οι αλώσεις της Τροίας συνεχίστηκαν και μετά το 1200 πΧ, μέχρι και την Ρωμαϊκή εποχή!

Η μοναδική επιγραφή που βρέθηκε στα επίμαχα στρώματα της Τροίας.
Είναι στα Χιττιτικά

Ναός του Απόλλωνα βρίσκονταν στα «Πέργαμα», το κεντρικό κάστρο (Ακρόπολη) της Τροίας. [ Ιλιάδα, Ε΄, 446] Τον Απόλλωνα αναφέρουν επιγραφές των Χετταίων, ως θεό της «Ιλλούσας» = Ιλίου, Τροίας. Σε συνθήκη ανάμεσα στον βασιλιά της Ιλλούσας Αλαξάντου [Αλέξανδρος ήταν το άλλο όνομα του Πάρη] και του Χετταίου βασιλιά Μουβατάλις β΄, αναφέρονται ως μάρτυρες οι Τρωαδίτες θεοί «Του καιρού του στρατού», ο «Κασκαλκούρ» και ο «Απαλιούνας». Ο Απαλιούνας - Απόλλων ταυτίστηκε με πολλές άμορφες λίθινες στήλες  που γέμιζαν την Τροία. [ Ιστορικά Ελευθεροτυπίας, 27 Ιουνίου 2002 σελ.7, 8, 17, 18.] Παρόμοιες τριγωνικές στήλες, απεικονίσεις του Απόλλωνα Αγυιέα (=των δρόμων) αναφέρει η Σούδα. 

Ένα από τα υπόγεια υδραγωγεία της Τροίας, τόπος ιερός, όπως κρίνουν οι αρχαιολόγοι

Ο πρώτος θεός, του στρατού, πρέπει να είναι ο Άρης. Ο Κασκαλκούρ είναι μάλλον χθόνια και υπόγεια υδάτινη θεότητα, κάτι σαν τη Στύγα, πιθανόν ο ποταμός της Τροίας Σκάμανδρος. Το Χιττιτικό όνομα σημαίνει «δρόμος στον κάτω κόσμο» και κατ’ επέκταση, υπόγειο ποτάμι, υδραγωγείο, πηγή, σήραγγα. [Οι αρχαίοι πίστευαν πως πολλοί ποταμοί κυλούσαν υπόγεια, ακόμη και κάτω από τη θάλασσα, και μπορούσαν να ξαναβγούν στην επιφάνεια οπουδήποτε. Πχ, ο Γάγγης, ο Ευφράτης και ο Νείλος πιστεύονταν ο ίδιος ποταμός! Ο Μαίανδρος της Μ. Ασίας έβγαινε στον Πελοποννησιακό Ασωπό, κ.ο.κ. (Παυσανίας, Κορινθιακά, 5, 3.)] Ο Όμηρος μετέτρεψε την Τρωική λατρεία των υπόγειων νερών σε Ελληνική, δηλαδή σε ποτάμια λατρεία. (Όλοι οι ποταμοί ήταν θεοί στην Ελλάδα) Είναι αρχαιολογική απόδειξη πως οι λατρείες Ελλάδας και Τροίας είχαν τεράστιες διαφορές. Και οι τρεις θεοί του Χιττιτο-τρωικού κειμένου, ο Απόλλων, ο Άρης και ο θεός - ποταμός Κασκαλκούρ - Σκάμανδρος - Ξάνθος, αναφέρονται στην Ιλιάδα ως εχθροί των Ελλήνων. Ο Σκάμανδρος ξεχείλισε και κυνήγησε να πνίξει τον Αχιλλέα. Σύμπτωση;    

Ο Κασκαλκούρ - Σκάμανδρος, σαν θεότητα των υπογείων υδάτων, (όπως διαπίστωσε η αρχαιολογία) είναι εκπόρευση του Απόλλωνα! «και Απόλλωνα χθόνιον, ός και ύδατα μαντικά πολλαχού της γης αναδίδωσι και στόμια προφητεύοντα το μέλλον» [ Κάκτου, Ορφικά, τομ 3 σελ.346 Πρόκλου, εις Πλάτ. Τιμ. 40 b-c] (περίληψη: από τον Απόλλωνα τον υποχθόνιο [=υπόγειο] προέρχονται τα μαντικά νερά και  οι μαντικές τρύπες της γης) Αυτό αντιτίθεται με την Ομηρική θεολογία, που θέλει τα νερά κάθε είδους να προέρχονται από τον Ωκεανό. [ Ιλιάς, Ξ, 245-246]  Η Κασταλία και η Κασσοτία Πηγή των Δελφών, που είχαν μαντικές ιδιότητες, έχουν μια πολύ ενοχλητική, για τον αρωστημένο μου πατριωτισμό, συνήχηση με τον Κασκαλκούρ, τον «δρόμο στον κάτω κόσμο»… Μαντικές πηγές αναφέρονται κατά δεκάδες από τον Παυσανία τον Κτησία κ.ά.

"Εκτωρ Ιλιέων" νόμισμα της εποχής του Αυτοκράτορα Κόμμοδου

Ο Φιλόστρατος παρουσιάζει το φάντασμα του Έκτορα να κατευθύνει θαυματουργά ένα πλημμυρισμένο χείμαρρο. [ Φιλόστρατος, Ηρωικός, 10, 683] Ο Απόλλων είχε καταστρέψει το μνήμα του εχθρού του, Κύκνου, οδηγώντας τον ποταμό Άναυρο πάνω του. [ Ησίοδος, «Ασπίς Ηρακλέους» στιχ. 474-475] 

Ο Κασκαλκούρ συνεχίζει τη δράση του στην επική ποίηση του Βυζάντιου: Οι ακρίτες πάντα κινδυνεύουν θανάσιμα περνώντας ένα ποτάμι. «Και δένδρον έπεψεν ο Θεός απέσω εις το ποτάμιν κι αν είχεν λείπειν το δενδρόν επνίγετον  ο ακρίτης». [ Έπος του Διγενή, παραλλαγή Εσκοριάλ  στ. 1536 κ. έ. ] Από δέντρο γλιτώνει και ο Αχιλλέας όταν πλημυρίζει ο Σκάμανδρος - ή Ξάνθος. [ Ιλιάς Φ, 242, κ. έ.] «Εκείπερα κι αντίπερα στα γυάλινα πηγάδια, στοιχειό ξεφανερώθηκε που τρώει τους αντρειωμένους» [ Η Ελληνική ποίηση ανθολογημένη, τομ β΄σελ 265.] (Δημοτικό)  

"Εκτωρ Ιλιέων" νόμισμα της εποχής του Αυτοκράτορα Γαλιηνού.
"ΔΕΝ ΞΕΧΝΩ" που λένε...

Αυτό το τελευταίο, είναι πιο κοντά στην «υπόγεια» μορφή του Κασκαλκούρ από την ίδια την Ιλιάδα, ταιριάζοντας καλύτερα με τις Χιττιτικές επιγραφές. Για να κατανοήσουμε, επιτέλους, πως οι ρίζες των Δημοτικών τραγουδιών είναι αρχαιότερες από τον Όμηρο… Αν το απόσπασμα για το Διγενή είναι ίσως λόγια διασκευή της Ιλιάδας, το Δημοτικό είναι… λόγια αντιγραφή των θαμμένων για χιλιετίες Χιττιτικών επιγραφών; 

Αντίθετα, είναι επαλήθευσή τους, πέρα από κάθε αμφιβολία… Οι θεοί της Τροίας καταδιώκουν ακόμα τους Έλληνες Ήρωες!

Ο Πρίαμος ξυρισμένος

Και μια στυλιστική αναφορά. Ο βασιλιάς της Τροίας Πρίαμος, λένε, ξυρίζονταν, και αυτό ίσως ήταν Τρωική συνήθεια. Υπήρχε και ρήμα «πριαμωθήναι» [ Λεξικό Σούδας, λήμμα «Πριαμωθήναι»] που σημαίνει ξυρίζομαι. Ήταν μια καλλωπιστική συνήθεια που δεν είχε επικρατήσει στην Ελλάδα. Σύμφωνα με τον Αθήναιο, (τομ. ΙΓ΄, 18, σελ. 58 κ. έ.) η συνήθεια του ξυρίσματος ξεκίνησε επί Μεγάλου Αλεξάνδρου. (Επειδή είχε αραιά γένεια) Στην Αθήνα μνημόνευαν το όνομα του πρώτου που ξυρίστηκε, του Κόρση. Στη Ρόδο και το αρχαίο Βυζάντιο οι Νόμοι απαγόρευαν το ξύρισμα και τα ξυράφια, αλλά κανείς πια δεν τους υπάκουε την Ελληνιστική εποχή. Ο Απόλλων παριστάνεται πάντα αγένειος… 

Άλλη θρησκευτική διαφορά είναι το ιερατικό αξίωμα, που αναφέρεται στον Όμηρο μόνο σαν Τρωικό (ή συμμαχικό τους) χαρακτηριστικό. Το Έπος δεν αναφέρει ούτε έναν «Αχαιό» ιερέα, παρ’ όλο που οι δυο λαοί παρουσιάζονται να πιστεύουν τους ίδιους θεούς. (Είδαμε πόσο «ίδιοι» ήταν, στην περίπτωση του Κασκαλκούρ)  Μόνο Έλληνες Μάντεις αναφέρονται. Το ιερατικό αξίωμα ανήκε στους Βασιλείς.

Τα αρχαιολογικά δεδομένα, λοιπόν, συμφωνούν σε γενικές γραμμές μόνο με το Έπος, αλλά όχι στις λεπτομέρειες, οι οποίες αφορούν διάφορα αρχαιολογικά στρώματα της πόλης που απέχουν αιώνες μεταξύ τους. Χαρακτηριστικό είναι πως ο Όμηρος “ξεχνά” πως η Τροία θα καταστραφεί και μας λέει πως οι θεοί αποφάσισαν να γίνει ο Αινείας ο επόμενος βασιλιάς της πόλης, και μάλιστα και τα παιδιά των παιδιών του. (Ιλιάδα, Υ 307) Οι αρχαίοι συγγραφείς προσπάθησαν να το εξηγήσουν ποικιλοτρόπως, αλλά η πραγματική εξήγηση είναι πως αυτό το επεισόδιο προέρχεται από μια αφήγηση ενός άλλου Τρωικού πολέμου, που δεν είχε καταστρέψει την πόλη. Αυτό ενισχύει τη θέση πως τα Ομηρικά Έπη είναι συλλογή πολλών ποιημάτων από διαφορετικές εποχές, και πως ο Τρωικός πόλεμος δεν ήταν μόνο ένας. 

Οι Αιθίοπες, κατά τον Όμηρο και άλλους αρχαίους συγγραφείς, ζούσαν στην Αφρική και στην Ινδία.
Ο Τρώας Μέμνων ήταν ο βασιλιάς τους, και τους έφερε να πολεμήσουν στον... "εμφύλιο" της Τροίας.
Ο Μέμνων και ο πατέρας του Τιθωνός διοικούσαν επίσης την Μεσοποταμία..
Στην φωτογραφία, αριστερά, ένας Πακιστανός και δεξιά, ένα Αιθίοπας, σήμερα.
Τι λέτε, έκαναν λάθος οι αρχαίοι;

Βυζαντινά εδέσματα

ΤΟ ΠΑΞΙΜΑΔΙ

«...κατά τον μεσαίωνα, οι άρτοι διηρούντο εις μαλακούς, πιθανώς και απαλούς 

καλουμένους, και εις διπυρίτας, τους οποίους μετεχειρίζοντο μεν και εν τη 

οικιακή οικονομία, κυρίως όμως εν τω στρατώ, δια το κούφον και άσηπτον.

Ο κατ΄εξοχήν διπυρίτης άρτος» 

«εκαλείτο 

παξαμάς, 

παξαμάτιον, 

παξιμάδι(ο)ν 

παξαμάδι(ο)ν και 

παξαμίδα» 

«του παρόντος βεβαίως δεν είναι να εξετάσω αν η λέξις προέρχεται εκ του 

Παξάμου, του γράψαντος αρτοποιητικήν,  ή αν είναι Ρωμαϊκή, 

ή Αιγυπτιακή, ή Κοπτική, δια του μοναχικού βίου εισελθούσα εις την 

μεσαιωνικήν Ελληνικήν» 

«ο παξαμάς κατεσκευάζετο συνήθως εκ κριθής, θα είχε δε, τουλάχιστον 

από του ΙΒ’ αιώνος και εντεύθεν, το γνωστόν σημερινόν ελλειψοειδές σχήμα»

Φ. Κουκουλές «Βυζαντινών βίος και Πολιτισμός»

Ο φιλόλογος Μιχαήλ Αλεξανδρής προτείνει την λογικότατη ετυμολογία της λέξης από το

"καίω", =καψαμάδι>παξαμάδι

Ο ιστορικός Προκόπιος αναφέρει το «σκάνδαλο του παξιμαδιού» όπου το 

παξιμάδι για το εκστρατευτικό σώμα του Βελισσάριου είχε ψηθεί πρόχειρα, 

για οικονομία και μεγαλύτερο κέρδος του προμηθευτή, με αποτέλεσμα να 

σκουληκιάσει.  Εμπλέκονταν σε αυτό ανώτατοι αξιωματούχοι.

Η ΓΑΡΔΟΥΜΠΑ

«Τα λεπτά έντερα των αιγοπροβάτων εκαλούντο» (στο Βυζάντιο) 

«χορδαί ή χορδία» «οπότε απετέλουν την λεγομένην πλεκτήν» 

«Η κοιλία και αι χορδαί απετέλουν τότε τα κοιλιόχορδα ή χορδόκοιλα» 

«Εν τω Λεξικώ του Ησυχίου αναγινώσκομεν: 

Κόλιξ: το γαρδούμενον, 

εν δε τω επ’ ονόματι του Ζωναρά λεξικώ : 

Κόλιξ: το γαρδούμιον»

Φ. Κουκουλές «Βυζαντινών βίος και Πολιτισμός»

γαρδούμπα < μεσαιωνική ελληνική γαρδούμιον < λατινικά caldumen 

< caldus (=ζεστός, θερμός)

Από τον Πτωχοπρόδρομο

Ο ΓΑΡΟΣ

Ένα περίεργο άρτυμα, το κέτσαπ ή η μουστάρδα του Βυζαντίου.  ήταν ο περίφημος 

γάρος ή γαρίτσι . 

Ο γάρος ή το γάρον ή λικουάμεν ή αβδώμιον, αποτελούσε την κατ εξοχήν σάλτσα ή περίχυμα των Βυζαντινών. 

Ήταν γνωστό από την ύστερη αρχαιότητα. Παρασκευάζονταν με βάση τα εντόσθια των ψαριών ή και ολόκληρα μικρά ψάρια (αθερίνες, λεπτές τρίγλιες) ή και μεγάλα (σκουμπριά, σαβρίδια). 

Αφού τα τοποθετούσαν σε σκεύος με άφθονο αλάτι, και κατα περίπτωση και ρίγανη, τα σκέπαζαν και τα άφηναν στον ήλιο για  μήνες, ανακατεύποντάς τα συχνά. 

Ο πολτός που παίρνανε μετά απο το σούρωμα ήταν ο γάρος που αραιωνόταν με 

νερό (υδρόγαρος) 

κρασί (οινόγαρος) 

ξύδι (οξύγαρος) ή και 

λάδι (ελαιόγαρος ή γαρέλαιον). 

Υπήρχε και το γαράριον ή γαρερόν, δοχείο που περιείχε τον γάρο με τον οποίο περίχυναν σχεδόν όλα φαγητά.

Έρευνα: Δημήτρης Σκουρτέλης

Οι Σίβυλλες

  

Η Καπέλα Σιστίνα είναι το προσωπικό παρεκκλήσιο του Πάπα. Σε αυτήν, ο Μιχαήλ Άγγελος παράστησε μια σειρά Εβραίους προφήτες σε εναλλαγή με τις προφήτισσες του Απόλλωνα, τις Σίβυλλες.  Δεν ήταν τυχαίο, ούτε ιδιοτροπία του καλλιτέχνη. Θα μάθουμε αμέσως τον λόγο.

Σίβυλλα ήταν το συλλογικό όνομα μιας κατηγορίας μαντικών γυναικών εμπνευσμένων από τον Απόλλωνα, που μάλλον δεν είχαν πραγματική συγγένεια αίματος μεταξύ τους, αλλά μοιράζονταν πολλά χαρακτηριστικά. Τις ονόμαζαν από το τόπο καταγωγής τους. (Περσική, Κυμαία, Ερυθραία, κλπ.) Σε αντίθεση με τις Πυθίες, δεν ήταν ενταγμένες σε κάποιο ναό ή ιερατείο. Ήταν συνήθως περιπλανώμενες, κατάγονταν και δρούσαν σε/από πολλούς λαούς και πολιτισμούς, και οι προφητείες τους γίνονταν σε μορφή διαγγέλματος. 
               
Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι ότι οι Σίβυλλες και οι χρησμοί τους, εξασφάλισαν την ομαλή μετάβαση από την αρχαία στην χριστιανική θρησκεία. Η αναγνώριση του Χριστιανισμού, έγινε μέσω (έστω και νοθευμένων) χρησμών του Απόλλωνα.  
          

     
Ελληνίδα, λένε πως ήταν η πρώτη Σίβυλλα, (με… Λιβυκό όνομα) αλλά αυτό αμφισβητείται, όχι μόνο γιατί αναφέρονται και άλλες παραλλαγές, αλλά και γιατί τα χαρακτηριστικά της μπερδεύονται με αυτά της δεύτερης. Σύμφωνα με τον Παυσανία, η καταγωγή της περίφημης Μάντισσας και προφήτισσας Σίβυλλας αρ. 2 (υπήρχαν πολλές, αλλά εδώ μιλάμε για τις δυο αρχαιότερες) ήταν από την Μικρά Ασία, και από εκεί ήρθε στους Δελφούς, ενώ η αρ. 1 πήρε το όνομά της από την Λιβύη: 

«Την παλιά Σίβυλλα, που ήταν και η πιο μεγάλη από όλες οι Έλληνες έλεγαν πως ήταν κόρη του Δία και της Λαμίας, της κόρης του Ποσειδώνα και ότι ήταν η πρώτη γυναίκα που έψαλλε χρησμούς, καθώς και ότι πήρε το όνομά της από τους Λίβυους»
    
   Και ο περιηγητής Παυσανίας συνεχίζει για τις Σίβυλλες:

  «Η Ηροφίλη όμως ήταν νεότερη απ΄ αυτή, (την παλιά Σίβυλλα) αν και φαίνεται παλιότερη από τον Τρωϊκό πόλεμο,  και προφήτεψε για την Ελένη, τον όλεθρο Ασίας και Ευρώπης που θα ανατραφεί στη Σπάρτη, και πως γι΄αυτήν θα πέσει το Ίλιο από τους Έλληνες» 

Και παρακάτω, λέει η Ηροφίλη:  

«Γεννήθηκα μισή θνητή και μισή θεά από αθάνατη νύμφη και πατέρα σιτοφάγο. Από μητέρα είμαι από την Ίδη [το βουνό της Τροίας]  και πατρική μου χώρα είναι η ερυθρή Μάρπησσος, ιερή της μητέρας, και ο ποταμός Αϊδωνέας» (Μικρασιατικά τοπωνύμια) 

Και ο Παυσανίας συνεχίζει: 

«Πέθανε στην Τρωάδα και το μνήμα της είναι στο άλσος του Σμινθέα (=Απόλλωνα)» 

                   Το λεξικό της Σούδας λέει πως η Σίβυλλα δεν ήταν άλλη από τη γνωστή μάντισσα από την Τροία, την Κασσάνδρα, του Πρίαμου την κόρη, μεταξύ άλλων απόψεων. Ο Παυσανίας αναφέρει πως και άλλες περιοχές διεκδικούσαν την καταγωγή της Σίβυλλας, αλλά πιστεύει πως η ομολογία της ίδιας είναι καθοριστική. Ο  χρησμός αυτός ήταν καταγραμμένος και δεν σήκωνε αμφισβήτηση:

   «Οι Ερυθραίοι – γιατί αυτοί φιλονικούν περισσότερο από όλους τους Έλληνες για την Ηροφίλη»/ /«λένε»/ /«ότι είναι κόρη του ντόπιου βοσκού Θεόδωρου και μιας νύμφης. Η νύμφη είχε το επώνυμο «Ιδαία» [Ίδη: το βουνό της Τροίας] «όχι για άλλο, παρά ότι τα δασωμένα μέρη τα λέγανε τότε οι άνθρωποι ΄Ιδες. Το στίχο που αναφέρεται στη Μάρπησσο και τον ποταμό Αϊδωνέα οι Ερυθραίοι τον αφαιρούν από τους χρησμούς» [ Παυσανίας, Φωκικά, 12, 1-7]  
    

Μία από τις Σίβυλλες του Μ. Άγγελου

      
                     Ο Κλήμης Αλεξανδρείας γράφει πως η πρώτη Σίβυλλα ήταν και αυτή από την Μικρά Ασία: «Η Σίβυλλα είναι παλιότερη από τον Ορφέα. Λέγονται πολλά γι΄ αυτήν και τους πασίγνωστους χρησμούς της και την επωνυμία της. Ήταν Φρύγια, αποκλήθηκε Άρτεμη, και φτάνοντας στους Δελφούς έψαλλε:

                      ΄΄ Ώ Δελφοί, αφιερωμένοι στον τοξότη Απόλλωνα, εγώ ήρθα να προφητέψω τη νόηση του Δία που κρατά την Αιγίδα, γιατί έχω πικραθεί από τον αδελφό μου τον Απόλλωνα΄΄
 Είναι και άλλη μια, από την Ερυθραία [της Μικράς Ασίας] που την λέγανε Ηροφίλη. Αυτές τις αναφέρει ο Ηρακλείδης ο Ποντικός στο ΄΄Περί χρηστηρίων΄΄» [ Κλήμης Αλεξανδρείας, «Στρωματείς» Α΄ ΧΧΙ σελ 279] 

                   Ακούστε και τον Παυσανία: 

                      «Στις ψαλμωδίες της ονομάζει τον εαυτό της όχι μόνο Ηροφίλη, αλλά και Άρτεμη, και γυναίκα επίσημη του Απόλλωνα, άλλοτε και αδελφή του, και άξαφνα και κόρη του…» [ Παυσανίας, Φωκικά, 12, 1-7 ] [ ούτε αυτός άντεξε άλλο…]  

  Η μόνη «διαφωνία» είναι ποια ήταν πρώτο  Νούμερο, η 1 ή η 2, αν και τίποτα δεν αποκλείει πως το Νούμερο 1 έλεγε τα ίδια με το 2. 

                   Αναφέρονται  παραλλαγές, που θέλουν την Σίβυλλα αρ. 1 αναθραμμενη στον Ελικώνα από τις Μούσες, ή να έρχεται από τους Μαλιείς [Θεσσαλία] [ Πλούταρχος, Περι του μη χραν έμμετρα νυν την Πυθίαν 9] Ο Παυσανίας υπαινίσσεται  πως αυτό αντιφάσκει με τους χρησμούς της [= «οι Έλληνες λένε…» ] Υπάρχουν τέτοιες διαφοροποιήσεις σε πολλούς Μύθους, πχ. για τον Πέλοπα, που ήταν Φρύγας κλπ.   Ο δε Κλήμης μας λέει πως ήταν Φρύγια. Ο Χριστιανός και ο πολυθεϊστής, έγραφαν χοντρικά την ίδια εποχή, και συμφωνούν σχεδόν απόλυτα. 

Οι καταγωγές ποικίλλουν. Κόρη του Τρώα Δάρδανου η μια, γι’ αυτή από της Ερυθρές έλεγαν πως ήταν από τη Λυδία, κλπ.   

Ακούσαμε πως η πρώτη Σίβυλλα ήταν Φρύγια, Ελληνίδα, «Ιδαία» (=Τρωαδίτισσα) κλπ. Αυτές εμφανίστηκαν μετά, σύμφωνα με το λεξικό Σούδας. Η πραγματική καταγωγή της πρώτης Σίβυλλας ήταν Εβραϊκή. 

Μία από τις Σίβυλλες του Μ. Άγγελου

«πρώτη ουν η Χαλδαία η και Περσίς, η κυρίω ονόματι Σαμβήθη» [ Λεξικό Σούδας, λήμμα «Σίβυλλα Χαλδαία»] 

(είναι τα διάφορα ονόματα και καταγωγές της Εβραίας Σαββαής) 

(περίληψη: «οι στίχοι των προφητειών της είναι ατελείς, -γιατί δεν πρόφταιναν να τους καταγράψουν σωστά- είτε ο Θεός δεν θέλησε να γίνουν γνωστά τα μέλλοντα στους πολλούς και ανάξιους» [ Λεξικό Σούδας. λήμμα «Σίβυλλα Χαλδαία» «Οι στίχοι αυτής ατελείς ευρίσκονται και άμετροι /…/ είτε και κατ’ οικονομίαν Θεού τούτο γέγονεν, ως μη γινώσκοιντο υπό των πολλών και αναξίων οι χρησμοί αυτής» ] )

                Η Εβραία Σίβυλλα Σαββαή, Σάββη ή Σαβίνθη, είχε εμπνευστεί από τον Απόλλωνα, (φυσικά!) λέει ο Παυσανίας, αν και δεν πιστεύει πως ήταν η πρώτη: 
«Μετά τη Δημώ,» [βγήκε] «στους Εβραίους που είναι πέρα από την Παλαιστίνη, γυναίκα χρησμολόγος, που λέγονταν Σάββη. Λένε πως η Σάββη είχε πατέρα τον Βηρωσό και μητέρα την Ερυμάνθη. Μερικοί την λένε Βαβυλώνιακή, και άλλοι Αιγύπτιακή Σίβυλλα» [αναφέρει και άλλους Μάντεις που δεν ήταν Εβραίοι] «αυτές ήταν οι γυναίκες και οι άντρες που αναφέρονται μέχρι τις μέρες μου πως μάντεψαν εμπνευσμένες από τον θεό» [Απόλλωνα] [ Παυσανίας, Φωκικά, 12, 1-7 ] 

Και ο Αιλιανός μνημονεύει «Ιουδαία» Σίβυλλα, αλλά λέει πως μερικοί δεν την μνημονεύουν... [ Αιλιανός, «Ποικίλη Ιστορία» XII, XXXV]

                          Λένε πως προφήτεψε για τον Μεγαλέξαντρο και τον Χριστό, αλλά μίλησε και για πολλά άλλα έθνη. Ήταν απόγονος του «μακαριωτάτου» Νώε. Είχε γεννηθεί στην Αίγυπτο ή την Βαβυλώνα, Σε αυτές τις χώρες είχαν μετοικιστεί οι Εβραίοι. Την λέγανε και Περσική ή Χαλδαία. Χαλδαίος ήταν και ο Αβραάμ.      
   
             Κατά τη γνώμη μου, οι μαρτυρίες πως η πρώτη Σίβυλλα ήταν Εβραία ή Τρωαδίτισσα, δεν αντιφάσκουν. Αν η πρώτη Σίβυλλα ήταν κόρη του Δάρδανου και εγγονή του Τεύκρου, «αφ’ ής και άλλαι γυναίκες, όσαι εγένοντο μαντικαί, Σίβυλλαι ελέγοντο…» [ Ευστάθιος Θεσσαλονίκης, Ομηρικά σχόλια, Ραψ. Β΄, σελ. 285] τότε μπορεί κάλλιστα να είναι η Εβραία. 
Γιατί ο Δάρδανος και ο Τεύκρος είναι οι Δαρδά και Θοργαμά της Παλαιάς Διαθήκης, ο Δαρδά μάλιστα θεωρείται ο σοφότερος μετά τον Σολομώντα. 

«…δόξαν εχόντων παρά τοις Εβραίοις επί δεινότητι, ων ου παρελεύσομαι τα ονόματα. ήσαν δε Άθανος και Αιμανός και Χάλκεος και Δάρδανος» [ Ιώσηπος, Ιουδαϊκή αρχαιολογία Η΄, 5]

Η δε Τροία, είχε επαφές με την Μεσοποταμία (από όπου κατάγονταν η Σαββίνθη) μέσω του Μέμνονα, που αν και Τρώας ήταν στρατηγός ή και βασιλιάς της Ασσυρίας, και ήταν γνωστός και σεπτός στο Ισραήλ. 
Η Σίβυλλα του Τεύκρου και του Δάρδανου, ήταν λοιπόν η Σίβυλλα της Χαλδίας. 

                      Η Σίβυλλα είχε διατάξει τους Ρωμαίους (205 π.Χ) να λατρέψουν τη Φρυγική θεά Κυβέλη (=Μητέρα των θεών) που την αποκαλούσαν «Ιδαία», από το βουνό της Τροίας. Ο Ηρόδοτος την ονομάζει «μητέρα Δινδυμήνη» [ Ηρόδοτος, 1, 80, Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, λήμμα «Ιδαία».] και αναφέρει «ιερό όρος» της θεάς στην Μικρά Ασία. Μέχρι και ο Αυτοκράτορας Ηλιογάβαλος ευνουχίστηκε ως «Γάλλος», ιερέας της Κυβέλης. Ο λόγος αυτής της απόλυτης υιοθέτησης, ήταν η Τρωική - Φρυγική της καταγωγή, που ήταν ίδια με των Ρωμαίων. Η Κυβέλη, που ονομάζονταν και Κυβήβη, φαίνεται πως προέρχεται από την Ουριτική λατρεία της θεότητας Χουβάβα. [ Ακαδημία επιστημών ΕΣΣΔ, Παγκόσμια ιστορία, τομ Α2, σελ 817-820]  Οι Δελφοί είχαν προστάξει την Αθήνα να λατρέψει την ίδια θεά. 

              Στην αρχαία Ρώμη έλεγαν πως η Κυμαία Σίβυλλα είχε πουλήσει τους χρησμούς της στον Ρωμαίο Ταρκύνιο, που τους συμβουλεύονταν ακατάπαυστα. Υπήρχαν ειδικοί ιερείς για την ερμηνεία των προφητειών της. Τα βιβλία της φυλάγονταν στο ναό του Παλατίνου Απόλλωνα, στη Ρώμη.[Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, λήμμα «Βαγώη» ]  Η δύναμη της πόλης προέρχονταν από εκεί, δηλαδή τον Απόλλωνα. Αυτή είναι η Μυθολογική – θεολογική εξήγηση της  υποδούλωσής μας στη Ρώμη, και ο πραγματικός λόγος της απεικόνισης των Σιβυλλών στις εκκλησίες από τους Ιταλούς της Αναγέννησης. 

Η Σίβυλλα και ο Πλάτων ως προφήτες του Χριστού. Μονή νήσου Ιωαννίνων

Τον Μεσαίωνα διατηρούσαν πολλά βιβλία γραμμένα από τις Σίβυλλες, και οι ηγέτες φαίνεται ότι τα συμβουλεύονταν συχνά. Οι Γερμανοί Αυτοκράτορες του Μεσαίωνα διάβαζαν τους χρησμούς της Τιβουρτίνης Σίβυλλας. Φυσικά, σιβυλλικό βιβλίο με χρησμούς υπήρχε και στο Μέγα Παλάτιον της Κωνσταντινούπολης, και οι Αυτοκράτορες το χρησιμοποιούσαν. Πρώτη μνεία αυτών των βιβλίων γίνεται κατά την εξιστόρηση της βασιλείας του μισομυθικού Ρωμαίου βασιλιά Ταρκύνιου όπως είπαμε. Επίσημα καταγραμμένοι χρησμοί των Σιβυλλών υπήρχαν και στους Δελφούς. 

Οι Χριστιανοί θεωρούσαν τις Σίβυλλες προφήτισσες της έλευσης του Χριστού. Τις απεικόνισαν μάλιστα σε ναούς. Τις βλέπουμε θρονιασμένες ανάμεσα στους Εβραίους Προφήτες στην Καπέλλα Σιξτίνα, στις τοιχογραφίες του Μιχαήλ Άγγελου. Σήμερα, πολλοί επιστήμονες λένε πως οι «χριστιανικοί» χρησμοί της Σίβυλλας είναι νόθοι. Άραγε υπάρχουν και γνήσιοι χρησμοί; Οι περισσότεροι χρησμοί των Μάντεων είναι κατασκευασμένοι με κάποιου είδους σκοπιμότητα… 

Αλλά εδώ, υπάρχουν άλλες "συμπτώσεις", γιατί, σα να μη φτάνει η μαρτυρία αρχαίων συγγραφέων περί Εβραίας Σίβυλλας, ανατρέχοντας στην Παλαιά Διαθήκη, ανακαλύπτουμε ένα σωρό προφητικές γυναίκες που μας θυμίζουν απόλυτα τις Σίβυλλες. Οι προφητείες τους, που όπως είδαμε, οι Έλληνες πίστευαν πως προέρχονταν από τον Απόλλωνα, δεν μπορεί να μην περιείχαν μονοθεϊστικές νύξεις. Αρα, οι ισχυρισμοί των πρώτων Χριστιανών δεν ήταν αβάσιμοι. Να θυμίσουμε επίσης πως στην αρχαιότητα δεν έπαιζε κανείς με τους χρησμούς τόσο εύκολα όσο το κάνουμε σήμερα.

Ίσως η πρώτη Εβραία Σίβυλλα, πριν τη Σαββαή, να ήταν η Μαριάμ, αδελφή του Ααρών και του Μωυσή, που η Παλαιά Διαθήκη αποκαλεί «Μαριάμ η προφήτις» και την παρουσιάζει επικεφαλής οργιαστικής λατρείας των Εβραίων γυναικών.[ Παλαιά Διαθήκη, Έξοδος, ΙΕ΄, 20-21] 

                 Η πιο χαρακτηριστική «Προφήτις» είναι η Δεββώρα. Το όνομα σημαίνει «μέλισσα». [ Ιώσηπος, Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Ε΄,V, 2] «Γυνή προφήτις γυνή Λαφιδώθ, αύτη έκρινε [κυβερνούσε] τον Ισραήλ εν τω καιρώ εκείνω». [ Παλαιά Διαθήκη, Κριταί, Δ΄, 4.] Η Δεββώρα καθοδήγησε με τις Μαντείες της –συγγνώμη, Προφητείες, τον πόλεμο εναντίον του Σισάρα του Αρισώθ, συνεργαζόμενη με τον στρατηγό Βαράκ.
Ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι να ακούσουμε πως διοικούσε προφητεύοντας η Δεββώρα: «και αυτή εκάθητο υπό  φοίνικα  Δεββώρα ανά μέσον της Ραμά και ανά μέσον της Βαιθήλ εν τω  όρει  Εφραίμ, και  ανέβαινον  προς αυτήν οι υιοί Ισραήλ εις κρίσιν». [ Παλαιά Διαθήκη, Κριταί, Δ΄, 5] Με άλλα λόγια, η Δεββώρα, από τις πλαγιές του βουνού Εφραίμ, προφήτευε σαν την Πυθία στους Δελφούς. Ο φοίνικας ήταν άλλο ένα στοιχείο της Απολλώνιας λατρείας, που οι Έλληνες τον τοποθετούσαν στη Δήλο. 

Ας μνημονεύουμε μια Εβραία νεκρομάντισσα. Αν και είχε κατατρεχθεί από την επίσημη θρησκεία, είχε, πάντα σύμφωνα με το κείμενο της Βίβλου, την δύναμη να καλέσει τον  μεγάλο προφήτη Σαμουήλ από τους νεκρούς (!) παρά τη θέληση του (!) για να συνομιλήσει με τον Σαούλ. [ Παλαιά Διαθήκη, Βασιλειών Α, ΚΗ΄.] 
      «και είδεν η γυνή τον Σαμουήλ» (τον πεθαμένο) «και ανεβόησε φωνή μεγάλη» /… /«και είπεν αυτή ο βασιλεύς: μη φοβού, ειπόν τίνα εώρακας. και είπεν αυτώ η γυνή. θεούς εώρακα αναβαίνοντας εκ της γης. και είπεν αυτή. τι έγνως;» /…/ «και είπε Σαμουήλ. ινατί παρηνώχλησάς μοι αναβήναιμε;» («είδε η γυναίκα τον» [πεθαμένο] «Σαμουήλ, και φώναξε δυνατά. και της είπε ο Βασιλιάς. Μη φοβάσαι, πες μου ποιον είδες. και του είπε η γυναίκα. είδα θεούς» [(!)] «να ανεβαίνουν από τη γη. και της είπε. τι έμαθες; και είπε ο Σαμουήλ, γιατί με ενόχλησες, κάνοντάς με να ανέβω» [–από τον Κάτω κόσμο εννοεί]) 
                                                      Και η σεμνή τελετή συνεχίστηκε στον ίδιο ρυθμό… 

Τώρα, θα μιλήσουμε για μια «σοφή» (=μάντισσα, μην ξεχνάμε) Εβραία που γλίτωσε μια επαναστατημένη πόλη από την οργή των στρατευμάτων του Δαυίδ που την πολιορκούσαν. Την υπάκουσαν όλοι, πολιορκητές και πολιορκημένοι: «και εισήλθε η γυνή προς πάντα τον λαόν και ελάλησε προς πάσαν την πόλιν εν τη σοφία αυτής» [ Π. Διαθήκη, Βασιλειών Β΄, Κ΄, 22] (η γυναίκα πήγε στο λαό και μίλησε σε όλη τη πόλη με τη σοφία της) Έχουμε την περιγραφή μιας Σίβυλλας; Με τι άλλο κύρος μπορεί να μίλαγε; 
Σοφή γυναίκα αναφέρεται και αλλού. [Παλαιά Διαθήκη, Βασιλειών Β΄, ΙΔ΄, 2 ]

Έχουμε και την «Όλδαν την προφήτιν γυναίκα Σελλήμ υιού Θεωκέ υιού Αρράς». Φαίνεται πως οι Εβραίες Σίβυλλες ήταν οι φύλακες των Ιερών Βιβλίων του Ιουδαϊσμού. Ανάλογες ιστορίες για Ιερά Σιβυλλικά βιβλία, που φυλάγονταν στο ναό του Παλατίνου Απόλλωνα, έχουμε και στη Ρώμη.[Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, λήμμα «Βαγώη» ] 
Όταν αμφισβητήθηκε ένα βιβλίο «νόμου Κυρίου δια χειρός Μωυσή» που βρέθηκε στο Ισραήλ, τότε ο βασιλιάς διάταξε να ερευνήσουν τη γνησιότητά του: 
«και επορεύθη Χελκίας και οις είπεν ο βασιλεύς προς Όλδαν την προφήτιν γυναίκα Σελλήμ υιού Θεωκέ υιού Αρράς φυλάσσουσαν τας εντολάς  –και αύτη κατώκει εν Ιερουσαλήμ εν μασαναί-  και ελάλησεν αυτή κατά ταύτα» [ Παλαιά Διαθήκη, Παραλειπομένων Β΄, ΛΔ΄, 14 κ.έ. ] Στη συνέχεια η «προφήτις» επιβεβαίωσε την γνησιότητα του βιβλίου.

Ο Παυσανίας μαρτυρά για ένα θαυμαστό τάφο μιας Εβραίας που την έλεγαν Ελένη (;) στα «Σόλυμα» (Ιερουσαλήμ) [ Παυσανίας, Αρκαδικά, 16, 5]  ώχ…

Αναφέρεται και η Μωσώ (θηλυκό του Μωυσή;) «Εβραία γυναίκα, που σύγγραμμά της έχει γίνει Εβραϊκός νόμος. Έτσι λέει ο Αλέξανδρος ο Μιλήσιος, ο Πολυίστωρ». [ Σούδα, λήμμα «Μωσώ».] Οι αρχαίοι Έλληνες λοιπόν, υπολόγιζαν τις Εβραίες Σίβυλλες.

Η Σίβυλλα και ο Θουκυδίδης ως προφήτες του Χριστού. Μονή νήσου Ιωαννίνων

Οι Χριστιανοί Γότθοι έκαψαν το βιβλίο της Σίβυλλας στη Ρώμη, αγνοώντας την άποψη των Ρωμαιοτραφών Χριστιανών γι’ αυτήν, εκτός αν ήθελαν να στερήσουν την πόλη από τη δύναμή της… (και αυτοί λοιπόν, πίστευαν στις προφητείες της!) Πάντως, οι χριστιανοί Αυτοκράτορες της Δύσης συμβουλεύονταν τους χρησμούς της μέχρι τέλους, αφού το διέταξε και ο απόστολος Παύλος! 
«Ο απόστολος λέγων Παύλος: 
΄΄λάβετε και τας Ελληνικάς βίβλους,  επίγνωτε Σίβυλλαν, ως δηλοί έναν θεόν και τα μέλλοντα έσεσθαι» [ Κλήμης Αλεξανδρείας, Στρωματείς ΣΤ΄ V σελ. 193. ] 
              
 Η Σίβυλλα είχε χρησμοδοτήσει στους Ρωμαίους - που θεωρούταν απόγονοι Τρώων, πατριώτες της, σπορά του Αινεία -  πως πρέπει να θυσιάζουν ένα ζευγάρι Ελλήνων και Γαλατών σε ειδικές περιπτώσεις. Αυτά, τα γράφει ο γνωστός μας ιερέας των Δελφών, ο Πλούταρχος.  Η Ρώμη είχε κατακτηθεί από Γαλάτες. Το μίσος προς αυτούς ήταν δικαιολογημένο. Οι Έλληνες δεν κατάκτησαν τη Ρώμη, αλλά είχαν κατακτήσει την Τροία, τη μητρόπολή της… Έτσι, Γαλάτες και Έλληνες ήταν οι θανάσιμοι εχθροί των Ρωμαίων. Οφθαλμόν αντί οφθαλμού…

                                 Δημήτρης Σκουρτέλης

Τζέημς Μπρους, 8ος Κόμης του Έλγιν, 12ος Κόμης του Κίνκαρντιν και κάτι ψιλά...

...και η καταστροφή των Θερινών Ανακτόρων του Πεκίνου...

Τον Σεπτέμβριο του 1860 τα Αγγλογαλλικά στρατεύματα σύντριψαν τα Κινεζικά στη μάχη της γέφυρας Μπαλιτσάο. ( "Η μάχη της γέφυρας των οχτώ μιλίων")

Η μάχη στη γέφυρα Μπαλιτσάο ή Παλικάο.

Ο δρόμος για το Πεκίνο άνοιξε, και τα Θερινά Ανάκτορα των Κινέζων Αυτοκρατόρων λεηλατήθηκαν. Τα αριστουργήματα τέχνης που αρπάχτηκαν είναι ανεκτίμητα. Οι Αγγλoγάλλοι, στη συνέχεια, έκαψαν τα Ανάκτορα για να σβήσουν τα ίχνη της λεηλασίας.

Αυτά απέμειναν...

Διοικητής του Αγγλικού «εκπολιτιστικού» στρατού, ήταν ο 

Τζέημς Μπρους, 8ος Κόμης του Έλγιν, 12ος Κόμης του Κίνκαρντιν, 

γιος του Τόμας Μπρους, 7ου Κόμη του Ελγιν, 11ου κόμη του Κίνκαρντιν, 

δηλ του γνωστού μας "μαρμαρά" Τόμας Έλγιν, 

του κυρίου που έκλεψε τα γλυπτά της Ακρόπολης. 

Τζέημς Μπρους, 8ος Κόμης του Έλγιν,
12ος Κόμης του Κίνκαρντιν,
γιος του Τόμας Μπρους,
7ου Κόμη του Ελγιν,
11ου κόμη του Κίνκαρντιν...

Ο  καλός αυτός γιος άξιου πατέρα, εκλέχθηκε μέλος του Κοινοβουλίου το 1841, αλλά οι εκλογές ακυρώθηκαν, και δεν κατέβηκε ξανά.  

Διορίστηκε Κυβερνήτης της Τζαμάικα το 1842, 

και Κυβερνήτης του Καναδά το 1847.  

Το 1857 διορίστηκε Ανώτερος Επίτροπος στην Κίνα, όπου διέταξε τον βομβαρδισμό της Καντώνας, και υπογράφοντας την Συνθήκη του Τιανζίν, τελείωσε τον δεύτερο πόλεμο του Οπίου με την Κίνα, το 1858. (Αν νομίζετε πως οι Άγγλοι πολεμούσαν για να απαγορεύσουν το όπιο, ξαναπροσπαθήστε, διότι... αποτύχατε) 
Πετάχτηκε και στην Ιαπωνία όσο πηγαινοέρχονταν στην Κίνα, και υπέγραψε το 1858 μια Συνθήκη Φιλίας και Εμπορίου.

Το 1860 κατάστρεψε τα Θερινά Ανάκτορα του Πεκίνου, 

και το 1862 έγινε Αντιβασιλεύς της Ινδίας, μάλλον γιατί εκτιμήθηκε ο ...ιδεαλισμός του. 
Πέθανε από συγκοπή το 1863 διασχίζοντας μια κρεμαστή γέφυρα στον ποταμό Τσάντρα. 

"Ο κήπος της τέλειας Λάμψης"

Η ΚΑΤΑΣΤΡΟΦΗ ΤΩΝ ΘΕΡΙΝΩΝ ΑΝΑΚΤΟΡΩΝ

Ο άγιος αυτός άνθρωπος, επειδή οι Κινέζοι είχαν συλλάβει και βασανίσει καμιά εικοσαριά Δυτικούς, αποφάσισε να εκδικηθεί καίγοντας τα Ανάκτορα, (τον "κήπο της τέλειας Λάμψης" όπως τα έλεγαν οι Κινέζοι)  ώστε να μην υποχρεωθεί να κάψει το ίδιο το Πεκίνο, ή έστω, την Απαγορευμένη Πόλη!
  
Στην ουσία, στόχος του ήταν να τα ληστέψει, απομακρύνοντας όλους τους κινητούς θησαυρούς τους. Μετά, τα έκαψε για να καλύψει την ληστεία.

Τα Θερινά ανάκτορα ήταν ένα τεράστιο συμπλεγμα παλατιών (μεταξύ τους και ένα Δυτικού τύπου, χτισμένο από Ιταλούς αρχιτέκτονες) λιμνών, κήπων... Εκεί ήταν αποθηκευμένα όλα τα δώρα ξένων ηγετών προς το Κινεζικό κρατος, μια συλλογή αφάνταστου πλούτου, αρχαιότητας και ποικιλίας. Ήδη το 1749 ένας Ιησουίτης, ο Ατιρέ, είχε δημοσιεύσει περιγραφή των "Yuanmingyuan", όπως ονομάζονταν τα ανάκτορα στην κινεζική γλώσσα, ερεθίζοντας την όρεξη των Δυτικών. Ο Ατιρέ έγραφε πως δεν μπορούσε να τα περιγράψει με ακρίβεια, γιατί οι πατριώτες του δεν είχαν ποτέ δει τίποτε παρόμοιο για να το συγκρίνουν. 

Ανάλογη αδυναμία περιγραφής αυτού του αρχιτεκτονικού συμπλέγματος δήλωσαν και άλλοι αυτόπτες μάρτυρες. Ποτέ στη ζωή τους, οι δήθεν "πολιτισμένοι" της Δύσης δεν είχαν αντικρύσει τέτοιο πλούτο, ομορφιά και πολυτέλεια.

Η καταλήστευση του χώρου ήταν βαριά εργασία. Ο όγκος των πολύτιμων αντικειμένων αφάνταστος. Χιλιάδες στρατιώτες μετέφεραν τα πλούτη των Ανακτόρων από τις 7 ως τις 18 του Οκτώβρη, μέρα που ο Έλγιν διέταξε να τους βάλουν φωτιά. 

Πλάι στις μεγάλες καταστροφές της Ιστορίας, της Βιβλιοθήκης της Αλεξάνδρειας, της Ρώμης από του Βανδαλους, στέκει και η καταστροφή των Θερινών Ανακτόρων των Κινέζων Αυτοκρατόρων από τους Αγγλογάλλους.

Δεν ήταν τυχαίο περιστατικό. Την ίδια περίοδο, αυτή της Αποικιοκρατίας, ανάλογες καταστροφές μεγάλων μνημείων διαπράττονταν από Δυτικά στρατεύματα σε όλον τον Πλανήτη. Τα κινητά μέρη αρπάζονταν, και τα ακίνητα καίγονταν ή ανατινάζονταν. Δεν μπορούμε να αποδώσουμε τις καταστροφές αυτές σε δήθεν διεστραμμένες προσωπικότητες που έτυχε να ηγούνται αυτών των αποστολών, η στην απληστία των απλών στρατιωτών. 

Τα αποτελέσματα της Πολιτιστικής εκστρατείας των Αγγλογάλλων στα Θερινά Ανάκτορα.

Η μεγαλύτερη απόδειξη ότι αυτά ήταν διατεταγμένη υπηρεσία, είναι η...οικογενειακή και κληρονομική  πολιτιστική αποστολή των Ελγιν. Η πατρίδα τους εμπιστεύθηκε υψηλότατες θέσεις, ακόμα και μετά τις καταστροφές που διέπραξαν. Ο Ελγιν έγινε Αντιβασιλιάς της Ινδίας! 

Ακόμη μεγαλύτερη απόδειξη, είναι πως η εν λόγω επέμβαση στα Ανάκτορα, ήταν πολυεθνική. Πρόκειται λοιπόν, για σαφείς, κρατικές, επίσημες, αν και μυστικές πολιτικές. 

Από εκεί και μετά, όσοι αποκαλούν την Δύση "κοιτίδα πολιτισμού", θα έπρεπε ίσως να το ξανασκεφτούν. Ας ξανασκεφτούν, επίσης, πως δεν λείπει μόνο η ζωοφόρος του Παρθενώνα από τον Ανθρώπινο Πολιτισμό. 
Στη σειρά μας λοιπόν, και φρόνιμα.