Οι Σίβυλλες

  

Η Καπέλα Σιστίνα είναι το προσωπικό παρεκκλήσιο του Πάπα. Σε αυτήν, ο Μιχαήλ Άγγελος παράστησε μια σειρά Εβραίους προφήτες σε εναλλαγή με τις προφήτισσες του Απόλλωνα, τις Σίβυλλες.  Δεν ήταν τυχαίο, ούτε ιδιοτροπία του καλλιτέχνη. Θα μάθουμε αμέσως τον λόγο.

Σίβυλλα ήταν το συλλογικό όνομα μιας κατηγορίας μαντικών γυναικών εμπνευσμένων από τον Απόλλωνα, που μάλλον δεν είχαν πραγματική συγγένεια αίματος μεταξύ τους, αλλά μοιράζονταν πολλά χαρακτηριστικά. Τις ονόμαζαν από το τόπο καταγωγής τους. (Περσική, Κυμαία, Ερυθραία, κλπ.) Σε αντίθεση με τις Πυθίες, δεν ήταν ενταγμένες σε κάποιο ναό ή ιερατείο. Ήταν συνήθως περιπλανώμενες, κατάγονταν και δρούσαν σε/από πολλούς λαούς και πολιτισμούς, και οι προφητείες τους γίνονταν σε μορφή διαγγέλματος. 
               
Αυτό που μας ενδιαφέρει είναι ότι οι Σίβυλλες και οι χρησμοί τους, εξασφάλισαν την ομαλή μετάβαση από την αρχαία στην χριστιανική θρησκεία. Η αναγνώριση του Χριστιανισμού, έγινε μέσω (έστω και νοθευμένων) χρησμών του Απόλλωνα.  
          

     
Ελληνίδα, λένε πως ήταν η πρώτη Σίβυλλα, (με… Λιβυκό όνομα) αλλά αυτό αμφισβητείται, όχι μόνο γιατί αναφέρονται και άλλες παραλλαγές, αλλά και γιατί τα χαρακτηριστικά της μπερδεύονται με αυτά της δεύτερης. Σύμφωνα με τον Παυσανία, η καταγωγή της περίφημης Μάντισσας και προφήτισσας Σίβυλλας αρ. 2 (υπήρχαν πολλές, αλλά εδώ μιλάμε για τις δυο αρχαιότερες) ήταν από την Μικρά Ασία, και από εκεί ήρθε στους Δελφούς, ενώ η αρ. 1 πήρε το όνομά της από την Λιβύη: 

«Την παλιά Σίβυλλα, που ήταν και η πιο μεγάλη από όλες οι Έλληνες έλεγαν πως ήταν κόρη του Δία και της Λαμίας, της κόρης του Ποσειδώνα και ότι ήταν η πρώτη γυναίκα που έψαλλε χρησμούς, καθώς και ότι πήρε το όνομά της από τους Λίβυους»
    
   Και ο περιηγητής Παυσανίας συνεχίζει για τις Σίβυλλες:

  «Η Ηροφίλη όμως ήταν νεότερη απ΄ αυτή, (την παλιά Σίβυλλα) αν και φαίνεται παλιότερη από τον Τρωϊκό πόλεμο,  και προφήτεψε για την Ελένη, τον όλεθρο Ασίας και Ευρώπης που θα ανατραφεί στη Σπάρτη, και πως γι΄αυτήν θα πέσει το Ίλιο από τους Έλληνες» 

Και παρακάτω, λέει η Ηροφίλη:  

«Γεννήθηκα μισή θνητή και μισή θεά από αθάνατη νύμφη και πατέρα σιτοφάγο. Από μητέρα είμαι από την Ίδη [το βουνό της Τροίας]  και πατρική μου χώρα είναι η ερυθρή Μάρπησσος, ιερή της μητέρας, και ο ποταμός Αϊδωνέας» (Μικρασιατικά τοπωνύμια) 

Και ο Παυσανίας συνεχίζει: 

«Πέθανε στην Τρωάδα και το μνήμα της είναι στο άλσος του Σμινθέα (=Απόλλωνα)» 

                   Το λεξικό της Σούδας λέει πως η Σίβυλλα δεν ήταν άλλη από τη γνωστή μάντισσα από την Τροία, την Κασσάνδρα, του Πρίαμου την κόρη, μεταξύ άλλων απόψεων. Ο Παυσανίας αναφέρει πως και άλλες περιοχές διεκδικούσαν την καταγωγή της Σίβυλλας, αλλά πιστεύει πως η ομολογία της ίδιας είναι καθοριστική. Ο  χρησμός αυτός ήταν καταγραμμένος και δεν σήκωνε αμφισβήτηση:

   «Οι Ερυθραίοι – γιατί αυτοί φιλονικούν περισσότερο από όλους τους Έλληνες για την Ηροφίλη»/ /«λένε»/ /«ότι είναι κόρη του ντόπιου βοσκού Θεόδωρου και μιας νύμφης. Η νύμφη είχε το επώνυμο «Ιδαία» [Ίδη: το βουνό της Τροίας] «όχι για άλλο, παρά ότι τα δασωμένα μέρη τα λέγανε τότε οι άνθρωποι ΄Ιδες. Το στίχο που αναφέρεται στη Μάρπησσο και τον ποταμό Αϊδωνέα οι Ερυθραίοι τον αφαιρούν από τους χρησμούς» [ Παυσανίας, Φωκικά, 12, 1-7]  
    

Μία από τις Σίβυλλες του Μ. Άγγελου

      
                     Ο Κλήμης Αλεξανδρείας γράφει πως η πρώτη Σίβυλλα ήταν και αυτή από την Μικρά Ασία: «Η Σίβυλλα είναι παλιότερη από τον Ορφέα. Λέγονται πολλά γι΄ αυτήν και τους πασίγνωστους χρησμούς της και την επωνυμία της. Ήταν Φρύγια, αποκλήθηκε Άρτεμη, και φτάνοντας στους Δελφούς έψαλλε:

                      ΄΄ Ώ Δελφοί, αφιερωμένοι στον τοξότη Απόλλωνα, εγώ ήρθα να προφητέψω τη νόηση του Δία που κρατά την Αιγίδα, γιατί έχω πικραθεί από τον αδελφό μου τον Απόλλωνα΄΄
 Είναι και άλλη μια, από την Ερυθραία [της Μικράς Ασίας] που την λέγανε Ηροφίλη. Αυτές τις αναφέρει ο Ηρακλείδης ο Ποντικός στο ΄΄Περί χρηστηρίων΄΄» [ Κλήμης Αλεξανδρείας, «Στρωματείς» Α΄ ΧΧΙ σελ 279] 

                   Ακούστε και τον Παυσανία: 

                      «Στις ψαλμωδίες της ονομάζει τον εαυτό της όχι μόνο Ηροφίλη, αλλά και Άρτεμη, και γυναίκα επίσημη του Απόλλωνα, άλλοτε και αδελφή του, και άξαφνα και κόρη του…» [ Παυσανίας, Φωκικά, 12, 1-7 ] [ ούτε αυτός άντεξε άλλο…]  

  Η μόνη «διαφωνία» είναι ποια ήταν πρώτο  Νούμερο, η 1 ή η 2, αν και τίποτα δεν αποκλείει πως το Νούμερο 1 έλεγε τα ίδια με το 2. 

                   Αναφέρονται  παραλλαγές, που θέλουν την Σίβυλλα αρ. 1 αναθραμμενη στον Ελικώνα από τις Μούσες, ή να έρχεται από τους Μαλιείς [Θεσσαλία] [ Πλούταρχος, Περι του μη χραν έμμετρα νυν την Πυθίαν 9] Ο Παυσανίας υπαινίσσεται  πως αυτό αντιφάσκει με τους χρησμούς της [= «οι Έλληνες λένε…» ] Υπάρχουν τέτοιες διαφοροποιήσεις σε πολλούς Μύθους, πχ. για τον Πέλοπα, που ήταν Φρύγας κλπ.   Ο δε Κλήμης μας λέει πως ήταν Φρύγια. Ο Χριστιανός και ο πολυθεϊστής, έγραφαν χοντρικά την ίδια εποχή, και συμφωνούν σχεδόν απόλυτα. 

Οι καταγωγές ποικίλλουν. Κόρη του Τρώα Δάρδανου η μια, γι’ αυτή από της Ερυθρές έλεγαν πως ήταν από τη Λυδία, κλπ.   

Ακούσαμε πως η πρώτη Σίβυλλα ήταν Φρύγια, Ελληνίδα, «Ιδαία» (=Τρωαδίτισσα) κλπ. Αυτές εμφανίστηκαν μετά, σύμφωνα με το λεξικό Σούδας. Η πραγματική καταγωγή της πρώτης Σίβυλλας ήταν Εβραϊκή. 

Μία από τις Σίβυλλες του Μ. Άγγελου

«πρώτη ουν η Χαλδαία η και Περσίς, η κυρίω ονόματι Σαμβήθη» [ Λεξικό Σούδας, λήμμα «Σίβυλλα Χαλδαία»] 

(είναι τα διάφορα ονόματα και καταγωγές της Εβραίας Σαββαής) 

(περίληψη: «οι στίχοι των προφητειών της είναι ατελείς, -γιατί δεν πρόφταιναν να τους καταγράψουν σωστά- είτε ο Θεός δεν θέλησε να γίνουν γνωστά τα μέλλοντα στους πολλούς και ανάξιους» [ Λεξικό Σούδας. λήμμα «Σίβυλλα Χαλδαία» «Οι στίχοι αυτής ατελείς ευρίσκονται και άμετροι /…/ είτε και κατ’ οικονομίαν Θεού τούτο γέγονεν, ως μη γινώσκοιντο υπό των πολλών και αναξίων οι χρησμοί αυτής» ] )

                Η Εβραία Σίβυλλα Σαββαή, Σάββη ή Σαβίνθη, είχε εμπνευστεί από τον Απόλλωνα, (φυσικά!) λέει ο Παυσανίας, αν και δεν πιστεύει πως ήταν η πρώτη: 
«Μετά τη Δημώ,» [βγήκε] «στους Εβραίους που είναι πέρα από την Παλαιστίνη, γυναίκα χρησμολόγος, που λέγονταν Σάββη. Λένε πως η Σάββη είχε πατέρα τον Βηρωσό και μητέρα την Ερυμάνθη. Μερικοί την λένε Βαβυλώνιακή, και άλλοι Αιγύπτιακή Σίβυλλα» [αναφέρει και άλλους Μάντεις που δεν ήταν Εβραίοι] «αυτές ήταν οι γυναίκες και οι άντρες που αναφέρονται μέχρι τις μέρες μου πως μάντεψαν εμπνευσμένες από τον θεό» [Απόλλωνα] [ Παυσανίας, Φωκικά, 12, 1-7 ] 

Και ο Αιλιανός μνημονεύει «Ιουδαία» Σίβυλλα, αλλά λέει πως μερικοί δεν την μνημονεύουν... [ Αιλιανός, «Ποικίλη Ιστορία» XII, XXXV]

                          Λένε πως προφήτεψε για τον Μεγαλέξαντρο και τον Χριστό, αλλά μίλησε και για πολλά άλλα έθνη. Ήταν απόγονος του «μακαριωτάτου» Νώε. Είχε γεννηθεί στην Αίγυπτο ή την Βαβυλώνα, Σε αυτές τις χώρες είχαν μετοικιστεί οι Εβραίοι. Την λέγανε και Περσική ή Χαλδαία. Χαλδαίος ήταν και ο Αβραάμ.      
   
             Κατά τη γνώμη μου, οι μαρτυρίες πως η πρώτη Σίβυλλα ήταν Εβραία ή Τρωαδίτισσα, δεν αντιφάσκουν. Αν η πρώτη Σίβυλλα ήταν κόρη του Δάρδανου και εγγονή του Τεύκρου, «αφ’ ής και άλλαι γυναίκες, όσαι εγένοντο μαντικαί, Σίβυλλαι ελέγοντο…» [ Ευστάθιος Θεσσαλονίκης, Ομηρικά σχόλια, Ραψ. Β΄, σελ. 285] τότε μπορεί κάλλιστα να είναι η Εβραία. 
Γιατί ο Δάρδανος και ο Τεύκρος είναι οι Δαρδά και Θοργαμά της Παλαιάς Διαθήκης, ο Δαρδά μάλιστα θεωρείται ο σοφότερος μετά τον Σολομώντα. 

«…δόξαν εχόντων παρά τοις Εβραίοις επί δεινότητι, ων ου παρελεύσομαι τα ονόματα. ήσαν δε Άθανος και Αιμανός και Χάλκεος και Δάρδανος» [ Ιώσηπος, Ιουδαϊκή αρχαιολογία Η΄, 5]

Η δε Τροία, είχε επαφές με την Μεσοποταμία (από όπου κατάγονταν η Σαββίνθη) μέσω του Μέμνονα, που αν και Τρώας ήταν στρατηγός ή και βασιλιάς της Ασσυρίας, και ήταν γνωστός και σεπτός στο Ισραήλ. 
Η Σίβυλλα του Τεύκρου και του Δάρδανου, ήταν λοιπόν η Σίβυλλα της Χαλδίας. 

                      Η Σίβυλλα είχε διατάξει τους Ρωμαίους (205 π.Χ) να λατρέψουν τη Φρυγική θεά Κυβέλη (=Μητέρα των θεών) που την αποκαλούσαν «Ιδαία», από το βουνό της Τροίας. Ο Ηρόδοτος την ονομάζει «μητέρα Δινδυμήνη» [ Ηρόδοτος, 1, 80, Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, λήμμα «Ιδαία».] και αναφέρει «ιερό όρος» της θεάς στην Μικρά Ασία. Μέχρι και ο Αυτοκράτορας Ηλιογάβαλος ευνουχίστηκε ως «Γάλλος», ιερέας της Κυβέλης. Ο λόγος αυτής της απόλυτης υιοθέτησης, ήταν η Τρωική - Φρυγική της καταγωγή, που ήταν ίδια με των Ρωμαίων. Η Κυβέλη, που ονομάζονταν και Κυβήβη, φαίνεται πως προέρχεται από την Ουριτική λατρεία της θεότητας Χουβάβα. [ Ακαδημία επιστημών ΕΣΣΔ, Παγκόσμια ιστορία, τομ Α2, σελ 817-820]  Οι Δελφοί είχαν προστάξει την Αθήνα να λατρέψει την ίδια θεά. 

              Στην αρχαία Ρώμη έλεγαν πως η Κυμαία Σίβυλλα είχε πουλήσει τους χρησμούς της στον Ρωμαίο Ταρκύνιο, που τους συμβουλεύονταν ακατάπαυστα. Υπήρχαν ειδικοί ιερείς για την ερμηνεία των προφητειών της. Τα βιβλία της φυλάγονταν στο ναό του Παλατίνου Απόλλωνα, στη Ρώμη.[Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, λήμμα «Βαγώη» ]  Η δύναμη της πόλης προέρχονταν από εκεί, δηλαδή τον Απόλλωνα. Αυτή είναι η Μυθολογική – θεολογική εξήγηση της  υποδούλωσής μας στη Ρώμη, και ο πραγματικός λόγος της απεικόνισης των Σιβυλλών στις εκκλησίες από τους Ιταλούς της Αναγέννησης. 

Η Σίβυλλα και ο Πλάτων ως προφήτες του Χριστού. Μονή νήσου Ιωαννίνων

Τον Μεσαίωνα διατηρούσαν πολλά βιβλία γραμμένα από τις Σίβυλλες, και οι ηγέτες φαίνεται ότι τα συμβουλεύονταν συχνά. Οι Γερμανοί Αυτοκράτορες του Μεσαίωνα διάβαζαν τους χρησμούς της Τιβουρτίνης Σίβυλλας. Φυσικά, σιβυλλικό βιβλίο με χρησμούς υπήρχε και στο Μέγα Παλάτιον της Κωνσταντινούπολης, και οι Αυτοκράτορες το χρησιμοποιούσαν. Πρώτη μνεία αυτών των βιβλίων γίνεται κατά την εξιστόρηση της βασιλείας του μισομυθικού Ρωμαίου βασιλιά Ταρκύνιου όπως είπαμε. Επίσημα καταγραμμένοι χρησμοί των Σιβυλλών υπήρχαν και στους Δελφούς. 

Οι Χριστιανοί θεωρούσαν τις Σίβυλλες προφήτισσες της έλευσης του Χριστού. Τις απεικόνισαν μάλιστα σε ναούς. Τις βλέπουμε θρονιασμένες ανάμεσα στους Εβραίους Προφήτες στην Καπέλλα Σιξτίνα, στις τοιχογραφίες του Μιχαήλ Άγγελου. Σήμερα, πολλοί επιστήμονες λένε πως οι «χριστιανικοί» χρησμοί της Σίβυλλας είναι νόθοι. Άραγε υπάρχουν και γνήσιοι χρησμοί; Οι περισσότεροι χρησμοί των Μάντεων είναι κατασκευασμένοι με κάποιου είδους σκοπιμότητα… 

Αλλά εδώ, υπάρχουν άλλες "συμπτώσεις", γιατί, σα να μη φτάνει η μαρτυρία αρχαίων συγγραφέων περί Εβραίας Σίβυλλας, ανατρέχοντας στην Παλαιά Διαθήκη, ανακαλύπτουμε ένα σωρό προφητικές γυναίκες που μας θυμίζουν απόλυτα τις Σίβυλλες. Οι προφητείες τους, που όπως είδαμε, οι Έλληνες πίστευαν πως προέρχονταν από τον Απόλλωνα, δεν μπορεί να μην περιείχαν μονοθεϊστικές νύξεις. Αρα, οι ισχυρισμοί των πρώτων Χριστιανών δεν ήταν αβάσιμοι. Να θυμίσουμε επίσης πως στην αρχαιότητα δεν έπαιζε κανείς με τους χρησμούς τόσο εύκολα όσο το κάνουμε σήμερα.

Ίσως η πρώτη Εβραία Σίβυλλα, πριν τη Σαββαή, να ήταν η Μαριάμ, αδελφή του Ααρών και του Μωυσή, που η Παλαιά Διαθήκη αποκαλεί «Μαριάμ η προφήτις» και την παρουσιάζει επικεφαλής οργιαστικής λατρείας των Εβραίων γυναικών.[ Παλαιά Διαθήκη, Έξοδος, ΙΕ΄, 20-21] 

                 Η πιο χαρακτηριστική «Προφήτις» είναι η Δεββώρα. Το όνομα σημαίνει «μέλισσα». [ Ιώσηπος, Ιουδαϊκή Αρχαιολογία, Ε΄,V, 2] «Γυνή προφήτις γυνή Λαφιδώθ, αύτη έκρινε [κυβερνούσε] τον Ισραήλ εν τω καιρώ εκείνω». [ Παλαιά Διαθήκη, Κριταί, Δ΄, 4.] Η Δεββώρα καθοδήγησε με τις Μαντείες της –συγγνώμη, Προφητείες, τον πόλεμο εναντίον του Σισάρα του Αρισώθ, συνεργαζόμενη με τον στρατηγό Βαράκ.
Ακόμα πιο ενδιαφέρον είναι να ακούσουμε πως διοικούσε προφητεύοντας η Δεββώρα: «και αυτή εκάθητο υπό  φοίνικα  Δεββώρα ανά μέσον της Ραμά και ανά μέσον της Βαιθήλ εν τω  όρει  Εφραίμ, και  ανέβαινον  προς αυτήν οι υιοί Ισραήλ εις κρίσιν». [ Παλαιά Διαθήκη, Κριταί, Δ΄, 5] Με άλλα λόγια, η Δεββώρα, από τις πλαγιές του βουνού Εφραίμ, προφήτευε σαν την Πυθία στους Δελφούς. Ο φοίνικας ήταν άλλο ένα στοιχείο της Απολλώνιας λατρείας, που οι Έλληνες τον τοποθετούσαν στη Δήλο. 

Ας μνημονεύουμε μια Εβραία νεκρομάντισσα. Αν και είχε κατατρεχθεί από την επίσημη θρησκεία, είχε, πάντα σύμφωνα με το κείμενο της Βίβλου, την δύναμη να καλέσει τον  μεγάλο προφήτη Σαμουήλ από τους νεκρούς (!) παρά τη θέληση του (!) για να συνομιλήσει με τον Σαούλ. [ Παλαιά Διαθήκη, Βασιλειών Α, ΚΗ΄.] 
      «και είδεν η γυνή τον Σαμουήλ» (τον πεθαμένο) «και ανεβόησε φωνή μεγάλη» /… /«και είπεν αυτή ο βασιλεύς: μη φοβού, ειπόν τίνα εώρακας. και είπεν αυτώ η γυνή. θεούς εώρακα αναβαίνοντας εκ της γης. και είπεν αυτή. τι έγνως;» /…/ «και είπε Σαμουήλ. ινατί παρηνώχλησάς μοι αναβήναιμε;» («είδε η γυναίκα τον» [πεθαμένο] «Σαμουήλ, και φώναξε δυνατά. και της είπε ο Βασιλιάς. Μη φοβάσαι, πες μου ποιον είδες. και του είπε η γυναίκα. είδα θεούς» [(!)] «να ανεβαίνουν από τη γη. και της είπε. τι έμαθες; και είπε ο Σαμουήλ, γιατί με ενόχλησες, κάνοντάς με να ανέβω» [–από τον Κάτω κόσμο εννοεί]) 
                                                      Και η σεμνή τελετή συνεχίστηκε στον ίδιο ρυθμό… 

Τώρα, θα μιλήσουμε για μια «σοφή» (=μάντισσα, μην ξεχνάμε) Εβραία που γλίτωσε μια επαναστατημένη πόλη από την οργή των στρατευμάτων του Δαυίδ που την πολιορκούσαν. Την υπάκουσαν όλοι, πολιορκητές και πολιορκημένοι: «και εισήλθε η γυνή προς πάντα τον λαόν και ελάλησε προς πάσαν την πόλιν εν τη σοφία αυτής» [ Π. Διαθήκη, Βασιλειών Β΄, Κ΄, 22] (η γυναίκα πήγε στο λαό και μίλησε σε όλη τη πόλη με τη σοφία της) Έχουμε την περιγραφή μιας Σίβυλλας; Με τι άλλο κύρος μπορεί να μίλαγε; 
Σοφή γυναίκα αναφέρεται και αλλού. [Παλαιά Διαθήκη, Βασιλειών Β΄, ΙΔ΄, 2 ]

Έχουμε και την «Όλδαν την προφήτιν γυναίκα Σελλήμ υιού Θεωκέ υιού Αρράς». Φαίνεται πως οι Εβραίες Σίβυλλες ήταν οι φύλακες των Ιερών Βιβλίων του Ιουδαϊσμού. Ανάλογες ιστορίες για Ιερά Σιβυλλικά βιβλία, που φυλάγονταν στο ναό του Παλατίνου Απόλλωνα, έχουμε και στη Ρώμη.[Εγκυκλοπαίδεια Ελευθερουδάκη, λήμμα «Βαγώη» ] 
Όταν αμφισβητήθηκε ένα βιβλίο «νόμου Κυρίου δια χειρός Μωυσή» που βρέθηκε στο Ισραήλ, τότε ο βασιλιάς διάταξε να ερευνήσουν τη γνησιότητά του: 
«και επορεύθη Χελκίας και οις είπεν ο βασιλεύς προς Όλδαν την προφήτιν γυναίκα Σελλήμ υιού Θεωκέ υιού Αρράς φυλάσσουσαν τας εντολάς  –και αύτη κατώκει εν Ιερουσαλήμ εν μασαναί-  και ελάλησεν αυτή κατά ταύτα» [ Παλαιά Διαθήκη, Παραλειπομένων Β΄, ΛΔ΄, 14 κ.έ. ] Στη συνέχεια η «προφήτις» επιβεβαίωσε την γνησιότητα του βιβλίου.

Ο Παυσανίας μαρτυρά για ένα θαυμαστό τάφο μιας Εβραίας που την έλεγαν Ελένη (;) στα «Σόλυμα» (Ιερουσαλήμ) [ Παυσανίας, Αρκαδικά, 16, 5]  ώχ…

Αναφέρεται και η Μωσώ (θηλυκό του Μωυσή;) «Εβραία γυναίκα, που σύγγραμμά της έχει γίνει Εβραϊκός νόμος. Έτσι λέει ο Αλέξανδρος ο Μιλήσιος, ο Πολυίστωρ». [ Σούδα, λήμμα «Μωσώ».] Οι αρχαίοι Έλληνες λοιπόν, υπολόγιζαν τις Εβραίες Σίβυλλες.

Η Σίβυλλα και ο Θουκυδίδης ως προφήτες του Χριστού. Μονή νήσου Ιωαννίνων

Οι Χριστιανοί Γότθοι έκαψαν το βιβλίο της Σίβυλλας στη Ρώμη, αγνοώντας την άποψη των Ρωμαιοτραφών Χριστιανών γι’ αυτήν, εκτός αν ήθελαν να στερήσουν την πόλη από τη δύναμή της… (και αυτοί λοιπόν, πίστευαν στις προφητείες της!) Πάντως, οι χριστιανοί Αυτοκράτορες της Δύσης συμβουλεύονταν τους χρησμούς της μέχρι τέλους, αφού το διέταξε και ο απόστολος Παύλος! 
«Ο απόστολος λέγων Παύλος: 
΄΄λάβετε και τας Ελληνικάς βίβλους,  επίγνωτε Σίβυλλαν, ως δηλοί έναν θεόν και τα μέλλοντα έσεσθαι» [ Κλήμης Αλεξανδρείας, Στρωματείς ΣΤ΄ V σελ. 193. ] 
              
 Η Σίβυλλα είχε χρησμοδοτήσει στους Ρωμαίους - που θεωρούταν απόγονοι Τρώων, πατριώτες της, σπορά του Αινεία -  πως πρέπει να θυσιάζουν ένα ζευγάρι Ελλήνων και Γαλατών σε ειδικές περιπτώσεις. Αυτά, τα γράφει ο γνωστός μας ιερέας των Δελφών, ο Πλούταρχος.  Η Ρώμη είχε κατακτηθεί από Γαλάτες. Το μίσος προς αυτούς ήταν δικαιολογημένο. Οι Έλληνες δεν κατάκτησαν τη Ρώμη, αλλά είχαν κατακτήσει την Τροία, τη μητρόπολή της… Έτσι, Γαλάτες και Έλληνες ήταν οι θανάσιμοι εχθροί των Ρωμαίων. Οφθαλμόν αντί οφθαλμού…

                                 Δημήτρης Σκουρτέλης