H αναβίωση των Dönme/Ντονμέ: Οι Νεο-Σαββατιανοί

Πηγή:http://retro.berlin

Η ονομασία Dönme αναφέρεται σε μια ομάδα Κρυπτοεβραίων στην Οθωμανική Αυτοκρατορία και την σημερινή Τουρκία, οι οποίοι είχαν προσχωρήσει ανοιχτά στο Ισλάμ, στα κρυφά όμως ασκούσαν μια μορφή Ιουδαϊσμού που ονομάζεται Σαββατιανισμός. Σήμερα υπάρχει μια αναβίωσή του ως Νεο-Σαββατιανισμός

Η Κοινότητα των Κρυπτοεβραίων Dönme, στα ελληνικά Ντονμέ, δημιουργήθηκε την εποχή του Σαμπτάι Σβι, ενός εβραίου καμπαλιστή του 17ου Αιώνα, ο οποίος ισχυριζόταν, ότι ήταν ο Μεσσίας, εξαναγκάσθηκε όμως από τον Σουλτάνο Μεχμέτ IV να γίνει μουσουλμάνος (για την Καμπάλα βλέπε και εδώ). Μετά τον προσηλυτισμό του Σβί στο Ισλαμ, ένας μεγάλος αριθμός Εβραίων έγιναν Dönme. Μετα τον 20ο Αιώνα πολλοί Dönme άρχισαν να κάνουν γαμους με άλλες κοινότητες και οι περισσότεροι εντάχθηκαν στην τουρκική κοινωνία. Αν και μερικοί απο αυτούς εξακολουθούν να θεωρούν τον εαυτό τους ως Εβραίο, οι εβραϊκές αρχές δεν αναγνωρίζουν τους Dönme σαν Εβραίους.

Η τουρκική λέξη Dönme προέρχεται από την ρίζα dön-, που σημαίνει, υποτιμητικά, "στρεφόμενος, μετατραπείς". Ονομάζονται επίσης Selanikli, "Θεσσαλονικείς", ή "avdeti", "αλλαξόπιστοι". Τα μέλη της κοινότητας αυτής αυτοαποκαλούνται "πιστοί", στα εβραϊκά ham-Ma’minim.

Παρά την αλλαξοπιστία τους στο Ισλάμ οι Σαμπατιανοί (απο τον Σαμπτάι Σβί, εικόνα αριστερά) παρέμειναν στα κρυφά Εβραίοι και εφήρμοζαν εβραϊκές τελετές. Είχαν αναγνωρίσει τον Σμπτάι Σβί (1626-1676) σαν τον εβραϊκό Μεσσία και ακολουθούσαν ορισμένες τελετουργίες που έχουν ομοιότητα με τελετουργίες του Ιουδαϊσμού. Κάναν την προσευχή τους στα εβραϊκά και αργότερα στα Λαντίνο και κατα τις απόκρυφες τελετουργίες τους γιόρταζαν και σημαντικά γεγονότα της ζωής του Σβί, ερμηνεύοντας την αλλαξοπιστία του Σβί κατα καμπαλιστικό τρόπο.

Υπάρχουν διάφοροι κλάδοι των Dönme. Ο πρώτος ήταν οι Ismirli, που ιδρύθηκε στη Σμύρνη της Τουρκίας, ο δεύτερος οι Ιάκωβοι (Jakubi), που ιδρύθηκε από τον Jacob Querido (περίπου 1650-1690), ανιψιό της γυναίκας του Σβί. Ο Querido ισχυριζόταν, ότι είναι η μετενσάρκωση του Σβί και είναι δικαιωματικά ένας Μεσσίας. Ο Berechiah, γνωστός ως Osman Baba, ίδρυσε τους Karakashi. Ιεραπόστολοι των Karakashi έδρασαν στο πρώτο μέρος του 18ου Αιώνα στην Πολωνία και απο αυτός διδάχθηκε ο Frank Jacob (1726-1791), ο οποίος με τη σειρά του ίδρυσε τους "Φρανκιστές", μια άλλη ομάδα Σαμπατιανών, που δεν ανήκε στην ομάδα των Dönme της Ανατολικής Ευρώπης. Μια άλλη ομάδα, οι Lechli από την Πολωνία, ζούσαν σε εξορία στη Θεσσαλονίκη και την Κωνσταντινούπολη.

Οι Dönme έπαιξαν έναν μεγάλο ρόλο στο κίνημα των Νεοτούρκων, μιας ομάδας μοντερνιστικών επαναστατών που κατέλυσαν τελειωτικά την Οθωμανική Αυτοκρατορία. Ο ιδρυτής της Τουρκίας, Μουσταφά Κεμάλ, ο ονομασθείς Ατατούρκ (Θεσσαλονίκη 19 Μαΐου 1881 - Κωνσταντινούπολη 10 Νοεμβρίου 1938), στρατιωτικός και πολιτικός, λέγεται ότι ήταν μέλος της Κοινότητας των Dönme της Θεσσαλονίκης (βλέπε και "Die jüdischen Wurzeln des Kemalismus". Κατα την ανταλλαγή των πληθυσμών μεταξύ Ελλάδος και Τουρκίας το 1923, μερικοί Dönme από τη Θεσσαλονίκη προσπάθησαν να αναγνωριστούν ως μη-μουσουλμάνοι, για να μην αναγκαστούν να εγκαταλείψουν τη Θεσσαλονίκη. Μετά την ίδρυση της Τουρκικής Δημοκρατίας το 1922-1923 οι Dönme υποστήριξαν σθεναρά τις δημοκρατικές, φιλοδυτικές μεταρρυθμίσεις του Ατατούρκ που περιόριζαν την εξουσία του θρησκευτικού κατεστημένου και εμπόδιζαν τον εκσυγχρονισμό της κοινωνίας. Ειδικότερα οι Dönme θεωρούσαν σαν ζωτικής σημασίας για την αναδυόμενη Δημοκρατία της Τουρκίας την ανάπτυξη του εμπορίου, της βιομηχανίας και του πολιτισμού, που οφείλεται εν μέρει στους επιφανείς μετανάστες απο την Ρούμελη (Ρούμελι, σωστότερα Rum Ili, χώρα των Ρωμιών, ονομάζονταν στην Οθωμανική Αυτοκρατορία σχεδόν ολόκληρη η Βαλκανική Χερσόνησος, Εμμανουήλ Σαρίδης) και ιδιαίτερα απο την Θεσσαλονίκη.

Ταχυδρομική κάρτα με το Γενί Τζαμί εποχής 1902-12 (διακρίνεται ο μιναρές ο οποίος σήμερα δεν υπάρχει). Σημερινή μορφή εισόδου / εσωτερικό όπου διακρίνεται η "εσοχή" / μιχράμπ.

Αν και θεωρητικά οι Dönme ασκούσαν ενδογαμία και έτσι παντρευόντουσαν μόνο μέσα στην ίδια τους την κοινότητα, κατα τα τέλη του 19ου Αιώνα αρχισαν να σημειωνονται επιμειξίες και αφομοίωση. Και μέχρι το τέλος του 20ου Αιώνα οι Dönme είχαν πλήρως ενσωματωθεί στην τουρκική κοινωνία και ο περιορισμός των μικτών γάμων μετα το 1960 είχε ήδη αρθεί. Μόνο ο κλαδος των Karakashi έμεινε πιστος στα παλιά.

.

Μια ενδιαφέρουσα περίπτωση Dönme είναι ο εκδότης Ilgaz Zorlu, ο οποίος το 2000 ίδρυσε το Zvi Publishers και επιδίωκε την αναγνώρισή του σαν Εβραίος. Ένας Beth Din όμως αρνήθηκε να αναγνωρίσει τον Εβραϊσμό του χωρίς την πλήρη αλλαξοπιστία του. Ο Zorlu ισχυρίστηκε, ότι είχε αλλαξοπιστήσει στο Ισραήλ και έκανε αγωγή για την αλλαγή της θρησκείας του απο το Ισλάμ στον Ιουδαϊσμό και την καταχώρησή της στα έγγραφα και την ταυτότητά του. Το δικαστήριο τον δικαίωσε. Οι ενέργειές του είναι από πολλούς αμφιλεγόμενες, κυρίως λόγω της συνεργασίας του με Μουσουλμάνους όπως ο Mehmed Şevket Eygi.

Το Πανεπιστήμιο του Isik, που είναι μέρος του ιδρύματος Feyziye Mektepleri Vakfi, FMV, και τα σχολεία του Terakki ιδρύθηκαν αρχικά κατά το τελευταίο τέταρτο του 19ου Αιώνα απο την κοινότητα των Dönme της Θεσσαλονίκης και συνέχισαν να λειτουργούν στην Κωνσταντινούπολη, μετά την κατάληψή της απο τους Έλληνες στις 9. Νοεμβρίου 1912.

Η περίπτωση του Mehmet Karakaşzade Rüştü: Το 1924 ο Mehmet Karakaşzade Rüştü, ο οποίος ανήκε στην κοινότητα των Karakash, έδωσε σε μια εφημερίδα στο Vakit πληροφορίες για τους Dönme και για τελετουργίες με γυναίκες. Κατηγόρησε επίσης τους Dönmeh για έλλειψη πατριωτισμού και ότι δεν έχουν αφομοιωθεί. Οι συζητήσεις επεκτάθηκαν και σε άλλες εφημερίδες, συμπεριλαμβανομένων και των εφημερίδων που ανήκουν σε ομάδες Dönme. Ο Ahmet Emin Yalman βεβαίωσε στην εφημερίδα Vatan, η οποία του ανήκει, την ύπαρξη αυτών των ομάδων, ισχυρίστηκε όμως, ότι οι ομάδες αυτές δεν ακολουθούν πλέον τις παραδόσεις τους. Στη συνέχεια ο Mehmet Karakaşzade Rüştü έκανε στη Μεγάλη Εθνοσυνέλευση της Τουρκίας μια παράκληση, να σταματήσει η συνεχής μετανάστευση των Dönmeh από την Μακεδονία μέσω ανταλλαγής πληθυσμών. 

Τον τελευταίο καιρό συνέβη κάτι, που πολλοί αποκαλούν την "αναβίωση" της νεο-σαμπατιανής Καμπάλα, με επικεφαλής τον 75η καμπαλιστή και ιδρυτή του Δυτικού Dönme, Reb Yakov Leib HaKohain. Ως απόδειξη αυτής της αναζωπύρωσης η ισραηλινή εφημερίδα Ma'ariv δημοσίευσε πρόσφατα ένα inteview με τον Reb Yakov Leib HaKohain για το νεο-σαμπατιανό κίνημα. Επιπλέον, η Ma'ariv μεταφράζει τα γραπτά του Reb Yakov Leib HaKohain και τα δημοσιεύει ως μια σειρά άρθρων στο πευματοκρατικό της μέρος. Το πρώτο από αυτά, η "λύτρωση μέσω της αμαρτίας", έχει ήδη δημοσιευθεί.

Το Δυτικό Dönme και η ίδρυσή του απο τον Reb Yakov Leib HaKohain αναφέρονται και συζητιούνται από τον καθηγητή Matt Goldish στην εισαγωγή του βιβλίου του "Οι Σαμπατιανοί Προφήτες", το οποίο εκδόθηκε από το Harvard University Press, και απο τον καθηγητή Wendelin von Winckelstein στη μελέτη του " H Οδύσσεια του Αριστοτέλη", όπου γράφει: "Μια διάδοχος οργάνωση εξακολουθεί να υπάρχει και σήμερα με την επωνυμία Δυτικό Dönme".