Ο Άγιος Γεώργιος και ο Δράκος. Ένας νεωτερισμός

Έργο Δ. Σκουρτέλη

Ο Άγιος Γεώργιος (280/285 - 23 Απριλίου 303),ο Μεγαλομάρτυς και Τροπαιοφόρος, είναι από τους δημοφιλέστερους αγίους σε ολόκληρο το χριστιανικό κόσμο.

Ο βίος

Φαίνεται να γεννήθηκε μεταξύ των ετών 275-285 μ.Χ., πιθανώς στην περιοχή της Αρμενίας, από τον Έλληνα Συγκλητικό Γερόντιο, στρατηλάτη στο αξίωμα κατά τους χρόνους του αυτοκράτορα Διοκλητιανού από πλούσια και επίσημη γενιά της Καππαδοκίας. Εκεί, ο Γεώργιος δέχθηκε το Μυστήριο του Βαπτίσματος. Σε παλαιό χειρόγραφο αναφέρεται ότι γεννήθηκε στη Σεβαστούπολη της Μικρής Αρμενίας, αρχικά ήταν ειδωλολάτρης και αργότερα έγινε χριστιανός. Η μητέρα του ονομαζόταν Πολυχρονία, ήταν χριστιανή και καταγόταν από το Λύδδα (Διάσπολη) της Παλαιστίνης. Η οικογένεια του Αγίου, όταν εκείνος ήταν σε μικρή ηλικία, μετοίκησε στη Λύδδα, λόγω του θανάτου του πατρός του.

Ο Γεώργιος κατατάχθηκε στο ρωμαϊκό στρατό όπου έλαβε το αξίωμα του Τριβούνου. Αργότερα ο αυτοκράτορας Διοκλητιανός τον έκανε Δούκα με τον τίτλο του Κόμητος στο τάγμα τον Ανικιώρων της αυτοκρατορικής φρουράς.

Έργο του  Ludovico Pogliaghi στο Παλάτσο της Γένοβας

Το 303 μ.Χ. όταν άρχισαν οι διωγμοί του Διοκλητιανού, ο Γεώργιος ομολόγησε τη χριστιανική του πίστη προκαλώντας το μένος του Διοκλητιανού γιατί κατείχε μεγάλο αξίωμα και ήταν αγαπημένος του. Αρχικά του έταξε πλούτη, γη και δούλους για να αλλαξοπιστήσει και όταν ο Γεώργιος αρνήθηκε τον υπέβαλε σε φρικτά  βασανιστήρια. Από όλες αυτές τις δοκιμασίες ο Θεός τον κράτησε θαυματουργά ζωντανό.

Ο Γεώργιος τελικά μαρτύρησε με αποκεφαλισμό, την Παρασκευή 23 Απριλίου του έτους 303 μ.Χ. Οι χριστιανοί πήραν το λείψανό του και το έθαψαν μαζί με αυτό της μητέρας του, η οποία μαρτύρησε την ίδια ή την επόμενη ημέρα. Σύμφωνα με την χριστιανική παράδοση, ο πιστός υπηρέτης του Γεωργίου, Πασικράτης, εκτελώντας την επιθυμία του, παρέλαβε το λείψανο του Γεωργίου, μαζί με αυτό της μητέρας του και τα μετέφερε στη Λύδδα της Παλαιστίνης. Από εκεί οι Σταυροφόροι τα μετέφεραν στη Δύση.

Η πίστη του Γεωργίου φαίνεται να γίνεται αφορμή να βαπτιστούν χριστιανοί οι στρατιωτικοί Ανατόλιος και Πρωτολέων, Βίκτωρ και Ακίνδυνος, Ζωτικός και Ζήνωνας, Χριστοφόρος και Σεβιριανός, Θεωνάς, Καισάριος και Αντώνιος, των οποίων τη μνήμη εορτάζει η Εκκλησία στις 20 Απριλίου και η βασίλισσα Αλεξάνδρα, σύζυγος του Διοκλητιανού, μαζί με τους δούλους της Απολλώ, Ισαάκιο και Κοδράτο.

Μετά το μαρτυρικό θάνατο του Γεωργίου μαρτύρησαν και οι συνδέσμιοί του Ευσέβιος, Νέων, Λεόντιος, Λογγίνος και άλλοι τέσσερις μαζί.

Από την υμνογραφία της Ορθόδοξης Εκκλησίας κοσμείται με τα επίθετα «ο μαργαρίτης ο πολύτιμος», «ο αριστεύς ο θείος», «ο λέων ο ένδοξος», «ο αστήρ ο πολύφωτος», «του Χριστού οπλίτης», «της ουρανίου στρατιάς ο συνόμιλος».

Η λατρεία

Ο Άγιος Γεώργιος θεωρείται προστάτης του Πεζικού και του Στρατού Ξηράς, ενώ είναι και ο προστάτης Άγιος της Αγγλίας. Επίσης, θεωρούταν Άγιος προστάτης των Σταυροφόρων και των Προσκόπων. Ως τροπαιοφόρος (στρατιωτικός) άγιος και ελευθερωτής συγκεντρώνει πολλές θαυμάσιες διηγήσεις και παραδόσεις, από τις οποίες η σπουδαιότερη είναι αυτή που μιλάει για το φόνο του δράκοντα και της σωτηρίας της βασιλοπούλας. Το θηρίο αυτό φυλούσε το νερό μιας πηγής κοντά στη Σιλήνα στη Λιβύη και το άφηνε να τρέχει μόνον όταν έβρισκε κάποιον άνθρωπο να φάει. Οι κάτοικοι της περιοχής όριζαν με κλήρο το θύμα του δράκοντα. Ολόκληροι στρατοί είχαν αντιταχθεί με αυτό το τέρας, χωρίς όμως αποτέλεσμα. Ο κλήρος έφερε και τη σειρά της βασιλοπούλας, την οποία έσωσε ο Άγιος Γεώργιος φονεύοντας το δράκο.

Λόγω της ιπποτικής του συμπεριφοράς, ο Άγιος Γεώργιος έγινε δημοφιλής στην Ευρώπη κατά το 10ο αιώνα, με αποτέλεσμα κατά το 15ο αιώνα η γιορτή του να είναι ίση σε σημασία και δημοφιλία με αυτή των Χριστουγέννων. Στο Συμβούλιο της Οξφόρδης το 1222, η ημέρα του Αγίου Γεωργίου κηρύχθηκε επίσημη αργία και το 14ο αιώνα έγινε προστάτης Άγιος της χώρας. Είναι επίσης ο προστάτης Άγιος της Μόσχας, της Αραγονίας, της Γεωργίας και της Καταλονίας, ενώ μέχρι το 18ο αιώνα ήταν και της Πορτογαλίας. Ο Άγιος Γεώργιος, όντας προστάτης Άγιος της Αγγλίας και έφιππος, θεωρείτο από το σχετικό θρύλο και ως προστάτης Άγιος των ιπποτών της Στρογγυλής Τράπεζας.

Στην Καππαδοκία, μάλιστα, πιστεύουν ότι τα άλογα του Άι-Γιώργη, του Άι-Δημήτρη, των αγίων Θεοδώρων και του αγίου Μηνά τρέχουν στον ουρανό και ότι είναι αυτά που προκαλούν τις βροντές και τις αστραπές με τα πέταλά τους.

Ο μύθος

Το αξιοσημείωτο στην όλη ιστορία είναι ότι την ιδιότητα του δρακοντοκτόνου ο άγιος την αποκτά μόλις τον εντέκατο αιώνα, και όχι ενωρίτερα. Οι παλαιότερες παραστάσεις του αγίου τον εικονίζουν ως αξιωματούχο, ούτε καν οπλισμένο. Το ίδιο ισχύει και για τον Άγιο Δημήτριο. Γράφει σχετικά η αναπληρώτρια καθηγήτρια Βυζαντινής Τέχνης, Μαρία Βασιλάκη:

«Οι κατ’ εξοχήν δρακοντοκτόνοι άγιοι στην Ανατολική Εκκλησία ήταν οι δυο Θεόδωροι, ο Τήρων και ο Στρατηλάτης.” [Τυπικός πρέπει να θεωρηθεί ο όρκος των Ακριτών, όπως διασώζεται στα γραπτά έπη.  “Μα τον Άγιον Θεόδωρον τον Μέγαν Απελάτην”] “Η παλαιότερη παράσταση με τον Γεώργιο του έκτου αιώνα τον δείχνει ως αξιωματούχο, δηλαδή με την επίσημη και όχι με τη στρατιωτική του στολή. Δεν γνωρίζω για παράσταση του ένατου αιώνα. Πάντως, μόλις τον ενδέκατο εμφανίζεται ως δρακοντοκτόνος. Πως και γιατί αντικαταστάθηκαν οι Θεόδωροι από τον Γεώργιο είναι ένα ζητούμενο».

Μάλιστα, οι αρχαιότερες εικόνες του Αγίου αυτού του τύπου δεν τον δείχνουν καν δρακοντοκτόνο,  αλλά φιδοκτόνο. (Δράκων = φίδι στα αρχαία Ελληνικά)

Ο "Κύριος Ήρως" ή "Θράκας ιππέας"

Το γεγονός πάντως δεν είναι άσχετο και με το ότι τον ενδέκατο αιώνα το Βυζάντιο βρίσκεται πλέον σε εξαιρετικά δυσχερή θέση. Είναι πιθανό η λατρεία του Αγίου να μεταλλάχθηκε λόγω Δυτικής επιρροής (όπως ισχυρίζονται αρκετοί λαογράφοι) Άλλωστε, αυτή η μετάλλαξη της λατρείας του Αγίου ήταν διεθνής, υιοθετήθηκε ακόμα και από τους Μουσουλμάνους, και δεν ξέρουμε πως ξεκίνησε

Πιθανά, ο Άγιος να δέχτηκε απλά την επίδραση λαϊκών μύθων που είχαν επιζήσει προφορικά από την αρχαία εποχή, όπου αναφέρονται ένα σωρό δρακοντοκτόνοι ήρωες.
Η ταπεινή μου γνώμη είναι πως η μετατροπή του Αγίου σε έφιππο δρακοντοκτόνο οφείλεται στην αδυναμία του λαού να κατανοήσει την παράσταση του “Κυρίου ήρωος” ή “Θρακός ιππέως”, ενός ιππέα που λογχίζει έναν αγριόχοιρο μπρος σε ένα δέντρο όπου επάνω είναι τυλιγμένο ένα φίδι. Μια παράσταση πολύ διαδεδομένη που μέχρι σήμερα αγνοούμε την σημασία της.
Όπως και να είναι, η τελική υιοθέτηση του προτύπου του δρακοντοκτόνου ήρωα για τον Άγιο Γεώργιο  στο Βυζάντιο είναι ένα από τα ορόσημα της γέννησης του Νεοελληνικού Πολιτισμού, ο οποίος γεννιέται -δυστυχώς ή ευτυχώς- σε παράλληλη πορεία και μονόπλευρη εξάρτηση με την Δύση.

Δημήτρης Σκουρτέλης

Δημοσιεύεται και εδώ:

Τα ακριτικά έπη- διάφορα